YAKIT SİSTEMİ
( Chapter 28 )
İçindekiler :
Giriş
Yakıtın Özellikleri
Uçak Yakıtı
Yakıt Kontrolleri
Uçak Yakıt Sistemi
Yakıt Depoları
Yekpare Tip Yakıt Depoları
Torba Tipi Yakıt Depoları
Tank Kontrol Kapakları
Baffle Check Valf
Yakıt Boruları
Yakıt Pompaları
Yakıt İkmal Sistemi
Yakıt Transferi
Çapraz Besleme
Yakıt Miktar Göstergeleri
Yakıt Ölçüm Çubukları
YAKIT
Sözlük anlamıyla odun, kömür, mazot ve gaz gibi ısı enerjisi kazanılmasını sağlayan maddelerdir.
Yakıtlar şekilleri itibariyle sıvı, katı ve gaz olarak sınıflandırılırlar. Havacılıkta kullanılan yakıt ise ısı enerjisini kinetik enerjiye dönüşmesine olanak veren bir sıvı maddedir.
Sıvı yakıtların elde edilmesi petrolün bulunmasıyla yıllar veren bir evrim sonucu bugünkü halini almıştır. Petrolün keşfi yıllar önce olmuş, fakat yakıt olarak kullanılabileceği uzun yıllar sonra fark edilmiştir. Petrol damıtılarak yeni ürünler elde edilmeye başlandıktan sonra bu ürünlerin kullanılacağı makine sistemleri geliştirilerek insanlık bir sürat çağına geçmiştir.
YAKIT’IN ÖZELLİKLERİ
Bütün yakıt çeşitlerinin genel olarak ekonomik olmaları, özgül ağırlıkları, ısıl değerleri, alev noktaları, depolanma kabiliyetleri ve elementer analiz karakteristikleri farklıdır.
Yakıt çeşitlerinin bu karakteristikleri kullanım yerlerini çeşitlendirmiştir. Uçak yakıtları karakteristikleri de diğerlerinden farklıdır.
Bir uçak yakıtı;
1- Pratik olarak uzun zaman depo edilebilir ve soğuğa dayanıklı olmalıdır.
2- Yapışkan olmamalıdır.
3- Korozyon etkisi yapmamalıdır. Temas ettiği yüzeyleri olmamalıdır.
4- Yeter derecede uçucu olmalıdır.
5- Yanma değeri iyi olmalıdır.
6- Vuruntuya karşı dayanıklı olmalıdır.
7- Artık bırakmadan yanmalıdır.
8- Her an kullanılabilme olanağı sağlamalıdır.
9- Hava ile kolayca ideal biçimde karışabilmelidir.
UÇAK YAKITLARI
Pistonlu uçak motorlarının yerine daha geliştirilmiş olan jet motorlarının kullanılması, benzinin yerine, jet yakıtının kullanılmasını gerekli kılmıştır.
Jet yakıtı, gazyağı türü sınıfından olup ismi "Kerosene" olarak tanımlanır. Jet motoru devamlı bir yanma ile çalıştığından alevlenme noktasının yüksek olması gerekir. Bu da jet yakıtlarında 44 0C civarındadır.
Uçaklarımız hava olaylarından kurtulmak, yakıt tasarrufu ve sürtünme gibi bazı etkenlerden dolayı yüksek irtifalara çıkmak zorundadır. Bu yüzden jet yakıtımızın donma noktasının yüksek olması gerekmektedir. Bu donma noktası - 50 0C civarındadır.
Ayrıca uçaklarımıza gerekli yakıtı depolayabilmek için uçaklarımızın belirli bölgelerini yakıt tankı olarak kullanmaktayız. Bu sebepten dolayı uçaklarımızda kullandığımız yakıtlar korozyon yapmamalı ve içinde fazla miktarda su bulunmamalıdır.
Sivil uçaklarımızda kullanı1an jet yakıtı JP 1~ JET-Al cinsinden askeri uçaklarda ise JP 4 kodlu yakıtlar kullanı1maktadır.
YAKIT YOĞUNLUĞU (DENSITY)
Yakıtın birim hacminin kütlesine yakıt yoğunluğu denir. Yakıt yoğunluğu sıcaklıkla ters orantılı olarak değişmektedir. Deniz seviyesinde standart yakıt yoğunluğu;
Metrik olarak 0,803 Kg/Lt.
İngiliz, Amerikan sistemine göre ise 6,70 Lb/US galondur.
Normalde kapasitans esasına göre çalışan yakıt indikasyon sistemi yakıt yoğunluğundaki değişimleri değerlendirerek yakıt ağırlığının tam olarak indikatörde görünmesi sağlanır. ,
Yakıt miktar indikasyon sisteminin arızalanması halinde uçağa alınabilecek yakıt miktarını öğrenmek istersek tankımızın hacmini ve o andaki yakıt yoğunluğunu öğrenmemiz gerekir. Bunları tespit ettikten sonra aşağıdaki formül uygulanarak uçağa alınabilecek yakıt miktarını tespit ederiz.
Tank yakıt miktarı = Tank hacmi x Yakıt Yoğunluğu
Kg = Lt x Kg/Lt.
Lb = USG x Lb/USG
YAKIT KONTROLLERİ
Uçağa yakıt ikmalinden önce alacağımız yakıtın bazı kontrolleri yapılması gereklidir. Kontrol etmemizin nedenleri ;
1- JP 1 veya JET A 1 olup olmadığı
2- Pislik ve tortu kontrolü
3- Renk kontrolü
4- Su kontrolü
JP 1 veya JET A 1 olup olmadığının kontrolü ;
lkmal tankerinde JP 1 veya JET A ı yazıları olmalı, eğer olmazsa yakıt yoğunlugu ölçülmesi gibi araştırmalar yaparak JP 1 oldugu tespit edilmelidir.
Pislik ve tortu kontrolu ;
Kavanoz içine konulan yakıt içinde gözle görülen fiziki partiküller ve kavanoz dibinde tortu olmamalıdır.
Renk kontrolu
Yakıtımızın rengi beyaz ve renksiz olmalıdır.
Su Kontrolu
Yakıt içindeki su korozyona, bakteri üremesine, donma sebebiyle bazı arızalara sebep olmaktadır. Bunun için yakıt içinde milyonda otuzdan fazla su bulunmamalı, eğer yakıt içindeki su bu limitlerin dışında ise bu yakıtı uçağımıza ikmal etmemeliyiz.
Yakıtta su kontrolü aşağıdaki metotlar uygulanarak tespit edilir.
a) Hidrokit metodu
Bir kavanoz içindeki yakıta hidrokit maddesi katılır. Oluşan kimyasal olay neticesinde kavanoz dibinde pembe-menekşe bir renk meydana gelirse yakıt içindeki su limit dışıdır.
Yalnız hidrokit maddesini rutubetsiz bir yerde muhafaza etmeli ve imalinden 6 ay müddet geçmiş olanlar kullanılmamalıdır.
b) Shell dedektörü metodu
Şırınga ucuna sarı renkli bir kapsül yerleştirilir. Şırınga ile yakıt çekilir. Kapsül rengi yeşil-mavi-lacivert renge dönüşüyorsa yakıt içindeki su limit dışıdır.
c) Kimyevi kağıt şeritlerle ve pastalarla kontrol metodu
Yakıt içerisine sokulan kimyevi şerit ve pastalarda renk değişimi meydana gelmesi yakıt içindeki suyun limit dışı olduğunu gösterir.
d) Gözle kontrol metodu
Kavanoz içine alınan yakıtta kabarcıklar görünmesi yakıt içinde su olduğunu gösterir.
Not : Tankın içinde bakteri oluşmuş ise tank tabanında kırmızı bir renk meydana gelir. Bunu önlemek için yakıt miktarıyla orantılı olarak yakıta "biabor" maddesi ilave edilir.
UÇAK YAKIT SİSTEMLERİ
Uçak yakıt sistemlerinin gereği ana güç kaynaklarının randımanlı ve güvenilir çalışmasını temin etmek ve bu yolda uçak yakıtının her türlü ortamda kullanı1abilmesi için yakıta pratiklik kazandırmaktır.
Her uçak tipine göre amaçları aynı olmasına rağmen değişik yakıt sistem elemanları ile donatılmıştır.
Genel olarak uçaklarda iki çeşit yakıt sistemi bulunur. Bunlar ;
1- Yüksek basınç yakıt sistemi
2- Alçak basınç yakıt sistemi
Yüksek basınç yakıt sistemi
Alçak basınç yakıt sisteminden gelen yakıtın basıncını yükselterek kontrollü bir şekilde kullanılmasını sağlamakla beraber konusu gereği "Motor" derslerinde anlatılacaktır.
Alçak basınç yakıt sistemi
Depolardan motor yakıt pompasına kadar olan sistemi içerir. Depolardaki yakıtı performanslı bir şekilde motor yakıt pompasına iletmekle görevlidir.
Alçak basınç yakıt sisteminin kullanımını sağlamak için depoların doldurulması, havalandırılması, boşaltılması ve ihtiyaç halinde depoların içerisindeki yakıtın birbirlerine transferini sağlayan sistemlerle takviye edilmişlerdir.
Bu sistemin başlıca elemanları Depolar, boru ve bağlantılar, pompalar (Booster pumps), yangın kesme valfleri (F1re Shutoff valf), filtre ve bunlarla ilgili indikasyon sistemleridir.
YAKIT DEPOLARI (Fuel Tanks)
Uçak yakıt sistemleri için gerekli olan yakıtı depo ederler. Yapıları, sayıları, hacimleri ve uçak üzerindeki yerleri uçağın tipi veya maksadına göre değişir.
Depolar içine konulan yakıt ile kimyevi bir reaksiyon geçirmeyecek malzemelerden yapılır.
Yakıt tankları uçağın değişik konumlarından ve şartlarından etkilen- memesi için her türlü önlemler alınarak imal edilmişlerdir.
Genel olarak uçaklarda iki tip depo kullanılır.
1- Yekpare tip yakıt depoları
2- Torba tip yakıt depoları
YEKPARE TİP YAKIT DEPOLARI
Kanat içi boşluklarının ve kanatların uzantısı olan gövde kısmının yolcu kabini altındaki kısmı yakıt deposu olarak kullanılır.
Kanat yapısı metal metale toleranssız bindirme yoluyla yapılmakla beraber, tankın iç yapısı bostiklenerek sızdırmazlık sağlanmıştır.
Yakıt tanklarının tazyikli bölmeye rastlayan bölümlerinde yakıt kaçağı olabileceği sebebiyle yakıtın buharlaşıp kabine girmemesi için tankın dış kısmı ''apoxy'' türü boya ile boyanmıştır.
Ayrıca tankların tabanında su nedeniyle korozyona ve bakteri üremesine engel olmak için poliüretan ile kaplanmıştır.
Yakıt tanklarında yakıtın hava sıcaklığına bağlı olarak yoğunluğunun azalması ile hacminin artması nedeniyle %3'den az olmamak şartıyla bir boşluk bırakılır.
Bazı uçaklara yekpare tip yapıda olan trim tanklar ilave edilmiştir. Trim tankların uçaklara yerleştirilmesindeki amaç; uçağın daha uzak mesafelere yakıt ikmali yapmadan, rahat bir şekilde gitmesini sağlamaktır.
Ayrıca yine aynı maksatla kul1anılmak üzere axuiliary tanklarda uçaklara yerleştirilmiştir.
TORBA (KAUÇUK) TİPİ YAKIT DEPOLARI
Bu tip depolar uçaktaki hazırlanmış özel yerlerine yerleştirilip etrafından iplerle bağlanmışlardır.
Depolar kauçuk esaslı olup diğer tip depoların yapmış olduğu görevleri yerine getirmekle beraber, bazı uçakların uçuş menzilini arttırmak için, uçaklara ilave edilirler.
TANK KONTROL KAPAKLARI (FUEL ACCESS DOOR)
Bakım maksatlarıyla yakıt tanklarına girilmesine kolaylık sağlarlar. Kapakların alt kısımlarındaki contalar yakıt sızdırmazlığını temin eder. Aynı zamanda bazı kapaklar ise yakıt miktar ölçme sistem elemanlarını üzerlerinde taşırlar.
Bakım maksatlarıyla tanklara girilmesi gerektiğinde emniyet kurallarına uyulması, naylon ve yünlü elbiselerle tanklara girilerek meydana gelebilecek statik elektriğinde yakıt buharıyla birleşerek yangına sebebiyet vermemesi için pamuklu (Cotton) elbiseler kullanı1ması temel prensiptir.
CHECK VALF (BAFFLE CHECK VALVE)
Tankların içerisine monte edilmiş olan bu valfler yakıtın gövde tarafına doğru geçmesine müsaade edip, diğer tarafa akışına müsaade etmezler.
Uçağın dengesinin bozulmaması ve booster pompalara uçağın her türlü konumunda pozitif akış sağlayan bu valfler baffle check valf veya flap valf olarak uçak tiplerine göre değişik isimlerle adlandırılırlar.
YAKIT BORULARI
Yakıtın depolarda motor besleme sistemine iletilmesine, ayrıca yakı- tın ikmali, boşaltılması, transferi, havalandırılması gibi işlevleri yerine getirilebilmesi için yakıt sistemini birbirlerine borularla irtibatlandırmıştır.
Yakıt boruları tank içerisinde ve tank dışarısında olmak üzere iki kısımdan teşekkül eder.
Tank içerisindeki yakıt boruları;
Yakıt ikmal, boşaltma, transfer ve havalandırma gibi işlemlerin yapılabilmesi için kullanılan bu borular kanat esnemelerine müsaade edecek şekilde alüminyum alaşımlarından yapılmıştır. Bu bağlantılar (Gamah Coupling) el torkuyla sıkılır ve tel emniyeti yapılmaz.
Tank dışarısındaki yakıt boruları
Tanklardan motorlara kadar yakıtın iletilmesini sağlayan bu borular çelik alaşımlı olup, borularda meydana gelebilecek kaçakları toplamak için alüminyum shroud içerisine alınmıştır.
Tazyikli bölümden geçen borular tek parça halinde yapılmış olup, ayrıca pylondan motorlara yakıtı ileten ısıya dirençli esnek borular kullanılmıştır.
ALÇAK BASINÇ YAKIT SİSTEM POMPALARI
Eski uçaklarda yakıt depoları motorlardan daha yükseğe konularak, ya- kıtın motorlara gelmesi kendi ağırlığı ile olurdu. Fakat uçak irtifaları artınca yüksek irtifalarda yakıt borularında buhar kilitlenmelerine sebep vermemek ve depoların motorlardan daha düşük seviyede olması sebebiyle motorların beslenmesi için yakıtı basınçlı olarak gönderme ihtiyacı duyulmuştur.
Basınçlı olarak yakıtı gönderme işlevini alçak basınç yakıt sistemin- de Booster Pompalar yerine getirmektedir.
BOOSTER POMPALAR
Elektrik motorlu ve sabit hızlı olan bu pompaların görevleri şunlardır.
1- Tankdaki yakıtı basınçla motorlara gönderir.
2- Yakıtın içerisindeki buharı ayırır.
3- Yerde yakıt sisteminin test veya kaçak kontrolü yapılmasını temin eder.
4- Motor pompasının arızalanması halinde motor sistemine gerekli yakıt basıncını sağlar.
5- Yerde yakıtın boşaltılmasında ve transferinde yardımcı olur.
6- Havada yakıtın boşaltılmasında yardımcı olur.
Booster pompalar bazı özelliklerinden dolayı değişik isimlerle adlandırılırlar. Bunları şu şekilde sıralandırabiliriz.
Ac Booster Pump; 115 AC, 3 faz
Start Pump ; 28 V DC
Seri Booster Pump; Aynı hatta iki pompa arka arkaya bağlanmış olduğundan çıkış basıncı iki katına ulaşır.
Override Booster Pump; Pompanın impeller açısının farklı olması nedeniyle çıkış basıncı yüksektir.
Booster pompalar uçaktaki yerleri itibariyle üç değişik konumdadır.
1- Motor ve pompa tank içinde olan booster pompalar
2- Motor tank dışarısında, pompa tank içerisinde olan booster pompalar.
3- Motor ve pompa tank dışarısında olan booster pompalar.
Booster pompalar THY filosundaki uçaklarda tamamen tank içerisinde veya tank dışarısında olmak üzere dizayn edilmişlerdir.
TANK İÇERİSİNDE OLAN BOOSTER POMPALAR
Bu pompalar tamamen yakıt içerisinde olup yağlama,ve soğutulması basınçlandırdığı yakıt ile sağlanır.
Pompa depodan aldığı yakıtı pompanın impelleri vasıtasıyla santrifüj etkisi yaratır ve yakıt ağırlığı ile çevreye dağıtılır. Hafif olan yakıt buharı merkezden pompanın içerisine girer ve pompa ile motoru soğuttuktan sonra havalandırma sistemiyle atmosfere atılır.
Bu pompalar AC akımla çalışırlar. Tank içerisinde olup ta DC akımla çalışan pompalarda (Start Pump) vardır. Bunların soğutulması sadece yakıt içerisinde olmasıyla olur. AC pompalardaki gibi pompa içerisine yakıt sokulmaz. Çünkü bu pompalar fırça tip motor ile tahrik edildiğinden spark nedeniyle yangın tehlikesi olabilir. Bu pompalar kısa müddetlerle çalıştırılırlar.
TANK DIŞARISINDA OLAN BOOSTER POMPALAR
Bu tip pompalar tank dışarısında olup, tanktan bir boruyla aldığı yakıtı motor besleme sistemine basınçlı olarak gönderir.
Diğer özellikleri bakımından, diğer tipteki booster pompalarla aynı özellikleri yerlerine getirirler.
BOOSTER PUMP CHECK ve BYPASS VALFLER
Booster pompa yakıt manifold hatlarında check valf ve bypass valfler mevcuttur,
Check valfler :
Ait olduğu booster pompa çalışmadığı zaman diğer boosterlerin basmış olduğu yakıtın pompaya geri gelmesine mani olur. Ayrıca pompa söküldüğünde yakıtın akmasına engel olur.
ByPass valfler :
Ait olduğu booster pompa çalışmadığında veya arızalandığında motor pompası ile yakıtın sisteme geçişine müsaade eder.
Booster pump removal valf :
Booster pompa emiş hattına yerleştirilen bu valfler pompanın sökümü takımı esnasında yakıtın akmasına mani olur. Manuel olarak açılıp, kapatılabilir.
YANGIN KESME VALFLERİ (FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
Her motor için birer adet bulunan bu valflere pilot kabininden mekaniki olarak kumanda edilirler.
Valflerin çalıştırılması değişik uçak tiplerine göre elektriki ve mekaniki olarak kablo sistemi ile yapılmaktadır. Valfler açık ve kapalı olmak üzere iki pozisyonludur.
Uçaklarımızda bulunan bu valfler motor ve APU yangın kesme valfi olarak iki çeşittir.
MOTOR YANGIN KESME VALFİ (ENGINE FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
Motor yakıt besleme hattında bulunan bu valf normalde açık konumdadır.
Herhangi bir yangın anında veya bakım nedeniyle kapatılmasıyla motorlara yakıtın gitmesini engellemiş oluruz.
En ine Shut off valve bazı uçaklarda elektriki bazılarında ise mekaniki çalışan kablo-makara sistemiyle kumandalıdır.
Valflerin yapısında bulunan Relief valfler manifoldlarda basınç artması durumunda yakıtın tanka dökülmesini sağlar.
APU YANGIN KESME VALFİ (APU FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
APU Shut Off valf genelde elektriki kumandalı normalde kapalı konumdadır.
Valfin açılması APU sivicine kumanda edilerek sağlanır. APU da yangın çıkması halinde APU'ya yakıtın gitmesini engellemek için değişik uçak tiplerine göre çeşitli bölgelerden kumanda edilebilen siviçlerle APU Shutoff valfinin kapatılması sağlanır.
Valfin yapısındaki relief valfler manifoltda basıncın artmasıyla açılarak yakıtın tanka dökülmesini sağlarlar.
YAKIT İKMAL SİSTEMİ (FUEL FILLING SYSTEM)
Uçak motorlara gerekli olan yakıtın temini için yakıtın depolara doldurulma işlemidir.
İkmal sistemi; ikmal paneli, yakıt ikmal adaptörleri, yakıt ikmal vafleri ve otomatik kapatma siviçleri ile indikatörlerinden ibarettir.
YAKIT İKMALİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:
Uçaklara yakıt ikmali veya boşaltılması esnasında dikkat edilecek çok önemli bir husus vardır. Bu Tanker ile uçağın statik elektrik bağlantısının yapılmasıdır. Çünkü statik elektrik; yakıt hatlarında yakıt akışıyla, uçuş sırasında ve yerde uçak üzerinde hava akımı nedeniyle oluşabilir. Kontrolsüz iletişimi nedeniyle oluşabilecek ark ve kıvılcım ile yangın tehlikesi meydana gelebilir. Onun için tanker topraklama kablosu; uçağa ilk önce bağlanmalı ve en son sökülmelidir.
Uçağa yakıt ikmali esnasında dikkat edilecek hususlar :
1- Kapalı yerde ikmal ve boşaltma yapılmamalıdır.
2- İkmal ve boşaltma anında APU veya motor çalıştırılmamalıdır.
3- Yakıt sızıntısı yapan Tanker ve hortum kullanılmamalıdır.
4- İkmal sırasında yangın söndürücüler bulunmalıdır.
5 -Sigara içilmemelidir.
6- İkmal sırasında çivili ayakkabı giyilmemelidir.
7- Kibrit ve yanıcı maddeler elbise üzerinde taşınmamalıdır.
8- Radyo, radar ve elektrik kumanda sw.'leri açılmamalıdır.
9- İkmal aracı uçağa uygun durumda yanaşmalı ve aracın ekzost çıkışı kontrol edilmelidir. // ~
10- İkmalden önce yakıt cinsi ve su kontrolleri yapılmalıdır.
11- Gece yakıt ikmalinde aydınlatma yeterli olmalıdır.
YAKIT İKMALİ (FUEL FILLING)
Uçaklara yakıt ikmali iki şekilde yapılmaktadır.
1- Basınçlı yakıt ikmali
2- Dökme (Gravity) yakıt ikmali
Basınçlı yakıt ikmali
Basınçlı yakıt ikmali kanat altında bulanan ikmal panellerinden yapılır. İkmal panelinde ikmalin yapılabilmesi gerekli yardımcı elemanlar bulunmaktadır.
İkmal işlemi için tanker uçağa uygun konumda yanaştırıldıktan ve gerekli önlemler alındıktan sonra, tanker hortumu ikmal adaptörüne bağlanır. Hangi tanklara ikmal yapılacaksa o tankların fill vafleri elektriki veya manuel olarak açılır.
İkmal başlatıldığında, tankerin basınçlı olarak sevk ettiği yakıt ile depolara yakıt ikmali sağlanır.
Tanklar eğer tam doldurulacaksa tankların içerisinde bulunan otomatik yakıt kesme sw.'leri sayesinde tank tam dolduğunda bu sw.'ler fill valfleri kapatarak ikmali sona erdirir. Fakat tam doldurulmayacak ise indikatörde istediğimiz miktarda yakıt elde edilince yakıt alma işlemini sona erdiririz .
Uçak yakıt sisteminde 115 AC ve 28 V DC elektrik akımı kullanılır.
Tankların içerisindeki yakıt miktarı elektrik akımı mevcutken indikatörlerden, elektrik akımı olmadığında veya sistem arızasında yakıt miktarı yakıt ölçme çubuklarıyla temin edilir.
Dökme Yakıt İkmali (Gravity Filling)
Basınçlı yakıt ikmali mümkün olmadığı hallerde gravity yakıt ikmal sistemi kullanılır.
Her i ki kanat tankları üzerinde bulunan kilitli ikmal kapakları ve bu kapakların altında yabancı maddelerin yakıt tankına girmesini önleyen bir tel filtre mevcuttur.
İkmal için, tanker uçağa uygun bir konumda yanaştırıldıktan ve gerekli ikmal önlemleri alındıktan sonra ikmal kapağı açılarak tanker hortumu bağlanır. Böylece tankerden gelen yakıt ile ikmal işlemi yapı1ması temin edilmiş olur.
Tanka alınan yakıt miktarı indikatörlerden eğer bu sistern çalışmıyor ise kanat altlarında bulunan ölçme çubuklarından tespit edilir.
Bu metot ile sadece kanat tanklarına yakıt ikmali mümkündür. Diğer tanklara yakıt ikmali için kanat tanklarından transfer yapı1arak yakıt ikmali sağlanır.
Not; Bu metod ile yakıt ikmalinde kanat tankları arasındaki ilgili uçağın bakım el kitabında yazılı yakıt miktar farklılık limitlerine uyulması gereklidir.
YAKIT TRANSFER SİSTEMİ
Uçak yerde iken bir tanktaki yakıtın diğer bir tanka aktarılma işlemine yakıt transferi denir.
Yakıt transferi tanklar arasındaki yakıt transferini sağlamak amacıyla ve tanktaki bakım sebebiyle yakıtın başka bir tanka aktarılmasında kullanılır.
Yakıt transferi genelde yerde yapı1makla beraber bazı uçak tiplerinde belirli tanklar arasında yakıt transferi havada da yapı1abilmektedir.
Yakıt transfer sisteminde uçağın dengesinin bozulmaması için tanklar arasındaki yakıt farkları ilgili uçağın bakım el kitabında yazılı limitler içinde olması gereklidir.
ÇARPRAZ BESLEME SİSTEMİ (CROSS-FEED SYSTEM)
Normal olarak her motor kendi tankında veya merkez tanktan beslenirler. Fakat tanklar arasında balanssızlık veya tanka ait boosterlerin çalışmaması halinde her iki motorun aynı tanktan beslenmesi gerekebilir.
Uçak yakıt sisteminde böyle bir engeli ortadankaldırmak amacıyla besleme sistemlerini birbirlerine bağlayan çapraz besleme sistemi kullanılmıştır. Bu sistemin ana elemanı cross-feed valve dir.
Çarpraz besleme valfi (X Feed Valve)
Bu valflere kumanda sistemi uçak tiplerine göre değişik olup mekaniki olarak kablo sistemiyle veya elektriki olarak pilot kabininden kumanda edilebilmektedir. Başlıca görevleri şunlardır.
1- Başka bir tanktan diğer bir tankı beslemede besleme sistemlerini birbirlerine bağlar.
2- Yakıt tanklarındaki her hangi bir bakım amacıyla veya tanklar arasındaki yakıt dengesini sağlamak için yakıtın diğer tanka aktarılmasında kullanılır.
3- Yakıt tanklarının boşaltılması esnasında kullanılır.
YAKIT HAVALANDIRMA SİSTEMİ (FUEL VENT SYSTEM)
Yakıt tanklarının havalandırılmasını sağlayan bu sistemde kanat tanklarının uç kısmında kanat havalandırma sistem borularına bağlı havalandırma kutusu (Vent Box) mevcut olup, bu havalandırma kutusu atmosfere açıktır. Tankların havalandırılmaları bu vent box'lar sayesinde temin edilir.
Havalandırmanın amacı
1- Uçağın her türlü konumunda tanktaki yakıt üzerinde pozitif bir basınç sağlayarak booster pompaların verimli çalışmasını sağlar.
2- Tanklara ikmal ve boşaltma esnasında alınan yakıt kadar havanın dışarı çıkması veya boşaltılan yakıt kadar havanın tanka girmesine imkan vererek depoların deforme olması önlenir.
3- Yakıt ikmal sistemindeki arıza halinde yakıt vent box'lar dan akarak tankların hasarlanmalarını önler.
Tanklar tamamen doldurulduğu halde tankda % 2 kadar bir boşluk bırakılır. Tanklarda bırakılan bu boşluk sıcaklık nedeniyle yakıt yoğunluğunun azalıp hacminin artması durumunda yakıtın taşmamasını sağlar.
Uçaklara yakıt tanklarının uçağın her konumunda havalandırılmasını temin için değişik isimler altında bazı valfler konmuştur. Bunlar Climb Vent Float, Descent vent Valve ve Vent Drain Float valve gibi isimlerle adlandırılır.
HAVALANDIRMA KUTULARI (VENT BOX)
Hangi tip havalandırma sistemi olursa olsun; kanat uçlarında Tankların havalandırma sistem borularının bağlı olduğu havalandırma kutuları mevcuttur. Bu Vent Box; havalanma boruları ile havalandırma kutusuna giren yakıtın atmosfere atılmaması için özel bir yapıya sahiptir.
İçindeki dikine duran bir boru; atmosfer ile kutunun ilişkisini temin ederken kutu içine havalandırma sırasında giren yakıt da check valfli bir boru ile depoya sevk edilir.
YAKIT BOŞALTMA SİSTEMİ (FUEL DEFUELING)
Uçak yakıt tanklarındaki yakıtın boşaltılması iki şekilde yapılır.
1- Yerde boşaltma
2- Havada boşaltma (Emergency Boşaltma)
YAKITIN YERDE BOŞALTILMASI
Yakıt depolarının periyodik olarak veya tamir bakım gibi nedenlerle kısmen veya tamamen boşaltılmasıdır. Defueling ve Sump Drain Valve bu sistemde kullanılan elemanlardandır.
Yakıtın yerde boşaltılması üç şekilde yapılmaktadır.
1- Booster pump metodu
2- Emiş metodu -
3- Booster pump ve emiş metodu
Booster Pump metodu
Yakıt pompalarda basınçlandırılarak ikmal manifolduna, ikmal manifoldundan da tankere sevk edilerek yakıtın boşaltılması sağlanır.
Emiş metodu
Bu metodda boşaltılacak tankın fill valfi açılarak yakıt tanker pom- pasının emişiyle tankere sevk edilerek yakıtın boşaltılması temin edilir.
Booster pomp ve emiş metodu
Bu metod yukarıda anlatılan her iki metodun birlikte kullanılması, ile gerçekleşir. Böylece yakıt boşaltma işini daha kısa zamanda gerçekleştirmiş oluruz.
YAKITI HAVADA BOŞALTMA SİSTEMİ (DUMP SYSTEM)
Uçağın kalkışından sonra, acil durumlarda hemen inmesi gerekirse, bazı uçaklar kalkmış oldukları ağırlıklarla inememektedirler. Acil olarak inmesi gereken uçağın iniş ağırlığını düşürmek için, yakıt tanklarındaki yakıtın bir kısmını havada uygun bir sahaya boşaltma işlemine dump sistemi denir.
Bu sistemi uygulamakla uçağımızın kanat bağlantılarının ve dikmelerinin aşırı zorlanmasını önlemiş oluruz.
YAKIT İNDİKASYON SİSTEMLERİ
Sistemin amacı uçağın her türlü konumunda, yerde ve havada yakıtla ilgili ikaz ve indikasyonların öğrenilmesi bunlara göre gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Bu indikasyonların pilot kabinine ve kontrol paneline basınç ve indikatör saatleri, miktar ve ısı hissedicileri, alçak basınç ikaz sw.'ler; gibi elemanlarla iletilmesi sağlanmıştır.
Yakıt sisteminde yakıt miktar, yakıt ısı ve alçak yakıt basıncı gibi yakıt indikasyon sistemleri kullanılmıştır.
YAKIT MİKTAR GÖSTERGE SİSTEMİ (FUEL QUANTITY INDICATION SYSTEM)
Yakıt sistemindeki yakıt miktarının öğrenilmesini sağlayan bu indikasyon sistemi iki kısma ayrılır.
1- Kapasitör tip
2- Alternate tip
Kapasitör tip yakıt miktar ölçme sistemi
Sistem her bir tank için yeterli tank ünit-prop ve konpansatör ünit-prop'lar la birlikte ikmal panelinde ve pilot kabininde her tanka ait birer indikatör ve bazı uçaklarda toplam yakıt miktarını gösteren indikatörden ibarettir.
Tank içerisindeki yakıt miktarı yakıtın ve havanın elektrik akımına karşı gösterdikleri yalıtkanlıklarına göre indikatöre elektriki bir kapasitans değeri gönderirler. Tank içerisindeki probun bulunduğu bölgede yakıt yoksa indikatör “0” gösterir. Yakıt seviyesi yükseldikçe yakıtın havaya nazaran daha iletken olması geçen elektrik akımını artıracak, bu voltaj indikatör içerisindeki amplifier tarafından yükseltilecek ve indikatör motoru çalışarak yakıt miktarı indikatörde görülecektir.
İndikatörler kapasitans değerleri toplamını değerlendirerek tankdaki yakıt miktarını ağırlık olarak gösterir. Fakat bu ağırlık standart yakıt yoğunluğuna göre hesaplanmıştır. Uçaklar değişik hava şartlarında çalışmakta olduğundan hava şartlarına göre yakıt yoğunluğu da değişeceğinden indikatörlerde yanlış değerler göstermesine sebep olur.
Böyle hatalara sebebiyet vermemek için tankların içerisine kompansatör unit-prop'lar ilave edilmiştir. Bu proplar yakıt yoğunluk değişimini değerlendirerek indikatörlere hatasız ve doğru yakıt miktarının gösterilmesini sağlamışlardır.
YAKIT MİKTAR İNDİKATÖRLERİ (MASTER AND REPEATER INDICATOR)
Yakıt tankları içerisinde bulunan proplardan gelen yakıt miktar bilgisi, pilot kabinindeki master indikatörlerde ve ikmal panellerine dizayn edilen, onların tekrarlayıcısı olan repeater indikatörlerde okunabilir.
Yakıt miktar sistemini test etmek için test switch'ini "TEST" konumuna aldığımızda mekaniki indikatörlerde ibre "sıfır"'a doğru hareket eder. Switch bırakıldığında tanktaki gerçek değer indikatörde görülür. Digital indikatörlerde ise; switch "test" konumuna alındığında "8" rakamları çıkar. Switch bırakıldığında tanktaki gerçek değer indikatörde görülür.
ALTERNATE YAKIT MİKTAR ÖLÇME SİSTEMİ
Uçak yerde iken kapasitör sisteminin arızalanması halinde yakıt miktarının öğrenilmesini sağlayan bu sistemde ölçme elemanları kanat alt yüzeyine monte edilmişlerdir.
Tankların alt yüzeylerinde bulunan bu ölçme çubukları normalde kilitlidirler. Ancak kilitten kurtarıp çekildiklerinde bulundukları tanktaki yakıt miktarını uçak tiplerine göre kg., lb., lt. veya galon olarak ölçme çubuğundaki taksimatlandırılmış skalada görebiliriz.
Bu ölçme çubukları uçaklardaki tank miktarına ve hacmine göre uygun miktarda bulunur.
Uçak tiplerine göre Dripless stick (akıtmaz) ve Dripstick (akıtan) olmak üzere iki çeşit ölçme çubukları vardır.
DRIPLESS STICK ÖLÇME ÇUBUKLARI
Yakıt akıtmaz tip olan bu ölçü çubuğu tank içerisinde dikine duran anti manyetik boru içerisinde ve üst ucunda bir mıknatıs mevcuttur. Anti-manyetik borunun dışında yakıt seviyesine göre yüzen bir şamandıra ve boruyla temas yüzeyinde mıknatıs bulunur.
Ölçme çubuğu kilitten kurtarılıp aşağı çekilir. Bu esnada ölçme çubuğunu mıknatısı ile şamandıra mıknatısı karşılaştığında ölçme çubuğu sabitlenir. Bu konumda ölçme çubuğunun kanat alt yüzeyi hizasına gelen değer çubuk üzerinden okunur. Inclinometer denilen uçağın pozisyonunu gösteren çizelgede uçağın o anki konumunu belirleriz. İlgili uçağın bakım el kitabında hazırlanmış çizelgelerden daha önce elde ettiğimiz bu iki değeri bakım el kitabındaki çizelgede karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
DRIPSTICK ÖLÇME ÇUBUKLARI
Yakıt akıtan tip olan bu ölçme çubuğu kilitten kurtarılıp aşağı çekildiğinde çubuğun üst ucundan giren yakıt çubuğun altındaki delikten akmaya başladığında kanat alt yüzeyi hizasındaki çubuk üzerindeki değer okunur.
Inclinometer denilen uçağın pozisyonunu gösteren çizelgede uçağın o anki konumunu belirleriz. İlgili uçağın bakım el kitabında hazırlanmış çizelgelerden daha önce elde ettiğimiz bu iki değeri bakım el kitabındaki çizelgede karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
ALTERNATE TİP İLE YAKIT MİKTARI ÖLÇME
Akıtan veya akıtmayan ölçme çubuklarıyla yakıt miktarını tespit ederken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır.
1- Uçağın yerde olması gerekir.
2- Yakıt ikmali veya boşaltılması bitmiş olmalıdır.
3- Ölçüm esnasında uçağa yükleme ve boşaltma yapılmamalıdır.
4- Ana dikmenin parlak kısımları ve tekerlek havaları eşit olmalıdır.
Bu unsurlar gerçekleştiği anda kanat ucundan başlayarak ölçme yapmaya imkan veren çubuktan ölçme yapılır. Daha sonra uçağın gövde yapısında bulunan ve üzerinde uçağın kanat yukarı, kanat aşağı ve burun yukarı burun aşağı konumunu gösteren inclinometer adlı çizelge ile uçağın pozisyonu belirlenir. İlgili uçağın bakım el kitabında bulunan elde edilen bu değerlere göre hazırlanmış olan çizelgelerde o anda tespit ettiğimiz değerleri karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
( Chapter 28 )
İçindekiler :
Giriş
Yakıtın Özellikleri
Uçak Yakıtı
Yakıt Kontrolleri
Uçak Yakıt Sistemi
Yakıt Depoları
Yekpare Tip Yakıt Depoları
Torba Tipi Yakıt Depoları
Tank Kontrol Kapakları
Baffle Check Valf
Yakıt Boruları
Yakıt Pompaları
Yakıt İkmal Sistemi
Yakıt Transferi
Çapraz Besleme
Yakıt Miktar Göstergeleri
Yakıt Ölçüm Çubukları
YAKIT
Sözlük anlamıyla odun, kömür, mazot ve gaz gibi ısı enerjisi kazanılmasını sağlayan maddelerdir.
Yakıtlar şekilleri itibariyle sıvı, katı ve gaz olarak sınıflandırılırlar. Havacılıkta kullanılan yakıt ise ısı enerjisini kinetik enerjiye dönüşmesine olanak veren bir sıvı maddedir.
Sıvı yakıtların elde edilmesi petrolün bulunmasıyla yıllar veren bir evrim sonucu bugünkü halini almıştır. Petrolün keşfi yıllar önce olmuş, fakat yakıt olarak kullanılabileceği uzun yıllar sonra fark edilmiştir. Petrol damıtılarak yeni ürünler elde edilmeye başlandıktan sonra bu ürünlerin kullanılacağı makine sistemleri geliştirilerek insanlık bir sürat çağına geçmiştir.
YAKIT’IN ÖZELLİKLERİ
Bütün yakıt çeşitlerinin genel olarak ekonomik olmaları, özgül ağırlıkları, ısıl değerleri, alev noktaları, depolanma kabiliyetleri ve elementer analiz karakteristikleri farklıdır.
Yakıt çeşitlerinin bu karakteristikleri kullanım yerlerini çeşitlendirmiştir. Uçak yakıtları karakteristikleri de diğerlerinden farklıdır.
Bir uçak yakıtı;
1- Pratik olarak uzun zaman depo edilebilir ve soğuğa dayanıklı olmalıdır.
2- Yapışkan olmamalıdır.
3- Korozyon etkisi yapmamalıdır. Temas ettiği yüzeyleri olmamalıdır.
4- Yeter derecede uçucu olmalıdır.
5- Yanma değeri iyi olmalıdır.
6- Vuruntuya karşı dayanıklı olmalıdır.
7- Artık bırakmadan yanmalıdır.
8- Her an kullanılabilme olanağı sağlamalıdır.
9- Hava ile kolayca ideal biçimde karışabilmelidir.
UÇAK YAKITLARI
Pistonlu uçak motorlarının yerine daha geliştirilmiş olan jet motorlarının kullanılması, benzinin yerine, jet yakıtının kullanılmasını gerekli kılmıştır.
Jet yakıtı, gazyağı türü sınıfından olup ismi "Kerosene" olarak tanımlanır. Jet motoru devamlı bir yanma ile çalıştığından alevlenme noktasının yüksek olması gerekir. Bu da jet yakıtlarında 44 0C civarındadır.
Uçaklarımız hava olaylarından kurtulmak, yakıt tasarrufu ve sürtünme gibi bazı etkenlerden dolayı yüksek irtifalara çıkmak zorundadır. Bu yüzden jet yakıtımızın donma noktasının yüksek olması gerekmektedir. Bu donma noktası - 50 0C civarındadır.
Ayrıca uçaklarımıza gerekli yakıtı depolayabilmek için uçaklarımızın belirli bölgelerini yakıt tankı olarak kullanmaktayız. Bu sebepten dolayı uçaklarımızda kullandığımız yakıtlar korozyon yapmamalı ve içinde fazla miktarda su bulunmamalıdır.
Sivil uçaklarımızda kullanı1an jet yakıtı JP 1~ JET-Al cinsinden askeri uçaklarda ise JP 4 kodlu yakıtlar kullanı1maktadır.
YAKIT YOĞUNLUĞU (DENSITY)
Yakıtın birim hacminin kütlesine yakıt yoğunluğu denir. Yakıt yoğunluğu sıcaklıkla ters orantılı olarak değişmektedir. Deniz seviyesinde standart yakıt yoğunluğu;
Metrik olarak 0,803 Kg/Lt.
İngiliz, Amerikan sistemine göre ise 6,70 Lb/US galondur.
Normalde kapasitans esasına göre çalışan yakıt indikasyon sistemi yakıt yoğunluğundaki değişimleri değerlendirerek yakıt ağırlığının tam olarak indikatörde görünmesi sağlanır. ,
Yakıt miktar indikasyon sisteminin arızalanması halinde uçağa alınabilecek yakıt miktarını öğrenmek istersek tankımızın hacmini ve o andaki yakıt yoğunluğunu öğrenmemiz gerekir. Bunları tespit ettikten sonra aşağıdaki formül uygulanarak uçağa alınabilecek yakıt miktarını tespit ederiz.
Tank yakıt miktarı = Tank hacmi x Yakıt Yoğunluğu
Kg = Lt x Kg/Lt.
Lb = USG x Lb/USG
YAKIT KONTROLLERİ
Uçağa yakıt ikmalinden önce alacağımız yakıtın bazı kontrolleri yapılması gereklidir. Kontrol etmemizin nedenleri ;
1- JP 1 veya JET A 1 olup olmadığı
2- Pislik ve tortu kontrolü
3- Renk kontrolü
4- Su kontrolü
JP 1 veya JET A 1 olup olmadığının kontrolü ;
lkmal tankerinde JP 1 veya JET A ı yazıları olmalı, eğer olmazsa yakıt yoğunlugu ölçülmesi gibi araştırmalar yaparak JP 1 oldugu tespit edilmelidir.
Pislik ve tortu kontrolu ;
Kavanoz içine konulan yakıt içinde gözle görülen fiziki partiküller ve kavanoz dibinde tortu olmamalıdır.
Renk kontrolu
Yakıtımızın rengi beyaz ve renksiz olmalıdır.
Su Kontrolu
Yakıt içindeki su korozyona, bakteri üremesine, donma sebebiyle bazı arızalara sebep olmaktadır. Bunun için yakıt içinde milyonda otuzdan fazla su bulunmamalı, eğer yakıt içindeki su bu limitlerin dışında ise bu yakıtı uçağımıza ikmal etmemeliyiz.
Yakıtta su kontrolü aşağıdaki metotlar uygulanarak tespit edilir.
a) Hidrokit metodu
Bir kavanoz içindeki yakıta hidrokit maddesi katılır. Oluşan kimyasal olay neticesinde kavanoz dibinde pembe-menekşe bir renk meydana gelirse yakıt içindeki su limit dışıdır.
Yalnız hidrokit maddesini rutubetsiz bir yerde muhafaza etmeli ve imalinden 6 ay müddet geçmiş olanlar kullanılmamalıdır.
b) Shell dedektörü metodu
Şırınga ucuna sarı renkli bir kapsül yerleştirilir. Şırınga ile yakıt çekilir. Kapsül rengi yeşil-mavi-lacivert renge dönüşüyorsa yakıt içindeki su limit dışıdır.
c) Kimyevi kağıt şeritlerle ve pastalarla kontrol metodu
Yakıt içerisine sokulan kimyevi şerit ve pastalarda renk değişimi meydana gelmesi yakıt içindeki suyun limit dışı olduğunu gösterir.
d) Gözle kontrol metodu
Kavanoz içine alınan yakıtta kabarcıklar görünmesi yakıt içinde su olduğunu gösterir.
Not : Tankın içinde bakteri oluşmuş ise tank tabanında kırmızı bir renk meydana gelir. Bunu önlemek için yakıt miktarıyla orantılı olarak yakıta "biabor" maddesi ilave edilir.
UÇAK YAKIT SİSTEMLERİ
Uçak yakıt sistemlerinin gereği ana güç kaynaklarının randımanlı ve güvenilir çalışmasını temin etmek ve bu yolda uçak yakıtının her türlü ortamda kullanı1abilmesi için yakıta pratiklik kazandırmaktır.
Her uçak tipine göre amaçları aynı olmasına rağmen değişik yakıt sistem elemanları ile donatılmıştır.
Genel olarak uçaklarda iki çeşit yakıt sistemi bulunur. Bunlar ;
1- Yüksek basınç yakıt sistemi
2- Alçak basınç yakıt sistemi
Yüksek basınç yakıt sistemi
Alçak basınç yakıt sisteminden gelen yakıtın basıncını yükselterek kontrollü bir şekilde kullanılmasını sağlamakla beraber konusu gereği "Motor" derslerinde anlatılacaktır.
Alçak basınç yakıt sistemi
Depolardan motor yakıt pompasına kadar olan sistemi içerir. Depolardaki yakıtı performanslı bir şekilde motor yakıt pompasına iletmekle görevlidir.
Alçak basınç yakıt sisteminin kullanımını sağlamak için depoların doldurulması, havalandırılması, boşaltılması ve ihtiyaç halinde depoların içerisindeki yakıtın birbirlerine transferini sağlayan sistemlerle takviye edilmişlerdir.
Bu sistemin başlıca elemanları Depolar, boru ve bağlantılar, pompalar (Booster pumps), yangın kesme valfleri (F1re Shutoff valf), filtre ve bunlarla ilgili indikasyon sistemleridir.
YAKIT DEPOLARI (Fuel Tanks)
Uçak yakıt sistemleri için gerekli olan yakıtı depo ederler. Yapıları, sayıları, hacimleri ve uçak üzerindeki yerleri uçağın tipi veya maksadına göre değişir.
Depolar içine konulan yakıt ile kimyevi bir reaksiyon geçirmeyecek malzemelerden yapılır.
Yakıt tankları uçağın değişik konumlarından ve şartlarından etkilen- memesi için her türlü önlemler alınarak imal edilmişlerdir.
Genel olarak uçaklarda iki tip depo kullanılır.
1- Yekpare tip yakıt depoları
2- Torba tip yakıt depoları
YEKPARE TİP YAKIT DEPOLARI
Kanat içi boşluklarının ve kanatların uzantısı olan gövde kısmının yolcu kabini altındaki kısmı yakıt deposu olarak kullanılır.
Kanat yapısı metal metale toleranssız bindirme yoluyla yapılmakla beraber, tankın iç yapısı bostiklenerek sızdırmazlık sağlanmıştır.
Yakıt tanklarının tazyikli bölmeye rastlayan bölümlerinde yakıt kaçağı olabileceği sebebiyle yakıtın buharlaşıp kabine girmemesi için tankın dış kısmı ''apoxy'' türü boya ile boyanmıştır.
Ayrıca tankların tabanında su nedeniyle korozyona ve bakteri üremesine engel olmak için poliüretan ile kaplanmıştır.
Yakıt tanklarında yakıtın hava sıcaklığına bağlı olarak yoğunluğunun azalması ile hacminin artması nedeniyle %3'den az olmamak şartıyla bir boşluk bırakılır.
Bazı uçaklara yekpare tip yapıda olan trim tanklar ilave edilmiştir. Trim tankların uçaklara yerleştirilmesindeki amaç; uçağın daha uzak mesafelere yakıt ikmali yapmadan, rahat bir şekilde gitmesini sağlamaktır.
Ayrıca yine aynı maksatla kul1anılmak üzere axuiliary tanklarda uçaklara yerleştirilmiştir.
TORBA (KAUÇUK) TİPİ YAKIT DEPOLARI
Bu tip depolar uçaktaki hazırlanmış özel yerlerine yerleştirilip etrafından iplerle bağlanmışlardır.
Depolar kauçuk esaslı olup diğer tip depoların yapmış olduğu görevleri yerine getirmekle beraber, bazı uçakların uçuş menzilini arttırmak için, uçaklara ilave edilirler.
TANK KONTROL KAPAKLARI (FUEL ACCESS DOOR)
Bakım maksatlarıyla yakıt tanklarına girilmesine kolaylık sağlarlar. Kapakların alt kısımlarındaki contalar yakıt sızdırmazlığını temin eder. Aynı zamanda bazı kapaklar ise yakıt miktar ölçme sistem elemanlarını üzerlerinde taşırlar.
Bakım maksatlarıyla tanklara girilmesi gerektiğinde emniyet kurallarına uyulması, naylon ve yünlü elbiselerle tanklara girilerek meydana gelebilecek statik elektriğinde yakıt buharıyla birleşerek yangına sebebiyet vermemesi için pamuklu (Cotton) elbiseler kullanı1ması temel prensiptir.
CHECK VALF (BAFFLE CHECK VALVE)
Tankların içerisine monte edilmiş olan bu valfler yakıtın gövde tarafına doğru geçmesine müsaade edip, diğer tarafa akışına müsaade etmezler.
Uçağın dengesinin bozulmaması ve booster pompalara uçağın her türlü konumunda pozitif akış sağlayan bu valfler baffle check valf veya flap valf olarak uçak tiplerine göre değişik isimlerle adlandırılırlar.
YAKIT BORULARI
Yakıtın depolarda motor besleme sistemine iletilmesine, ayrıca yakı- tın ikmali, boşaltılması, transferi, havalandırılması gibi işlevleri yerine getirilebilmesi için yakıt sistemini birbirlerine borularla irtibatlandırmıştır.
Yakıt boruları tank içerisinde ve tank dışarısında olmak üzere iki kısımdan teşekkül eder.
Tank içerisindeki yakıt boruları;
Yakıt ikmal, boşaltma, transfer ve havalandırma gibi işlemlerin yapılabilmesi için kullanılan bu borular kanat esnemelerine müsaade edecek şekilde alüminyum alaşımlarından yapılmıştır. Bu bağlantılar (Gamah Coupling) el torkuyla sıkılır ve tel emniyeti yapılmaz.
Tank dışarısındaki yakıt boruları
Tanklardan motorlara kadar yakıtın iletilmesini sağlayan bu borular çelik alaşımlı olup, borularda meydana gelebilecek kaçakları toplamak için alüminyum shroud içerisine alınmıştır.
Tazyikli bölümden geçen borular tek parça halinde yapılmış olup, ayrıca pylondan motorlara yakıtı ileten ısıya dirençli esnek borular kullanılmıştır.
ALÇAK BASINÇ YAKIT SİSTEM POMPALARI
Eski uçaklarda yakıt depoları motorlardan daha yükseğe konularak, ya- kıtın motorlara gelmesi kendi ağırlığı ile olurdu. Fakat uçak irtifaları artınca yüksek irtifalarda yakıt borularında buhar kilitlenmelerine sebep vermemek ve depoların motorlardan daha düşük seviyede olması sebebiyle motorların beslenmesi için yakıtı basınçlı olarak gönderme ihtiyacı duyulmuştur.
Basınçlı olarak yakıtı gönderme işlevini alçak basınç yakıt sistemin- de Booster Pompalar yerine getirmektedir.
BOOSTER POMPALAR
Elektrik motorlu ve sabit hızlı olan bu pompaların görevleri şunlardır.
1- Tankdaki yakıtı basınçla motorlara gönderir.
2- Yakıtın içerisindeki buharı ayırır.
3- Yerde yakıt sisteminin test veya kaçak kontrolü yapılmasını temin eder.
4- Motor pompasının arızalanması halinde motor sistemine gerekli yakıt basıncını sağlar.
5- Yerde yakıtın boşaltılmasında ve transferinde yardımcı olur.
6- Havada yakıtın boşaltılmasında yardımcı olur.
Booster pompalar bazı özelliklerinden dolayı değişik isimlerle adlandırılırlar. Bunları şu şekilde sıralandırabiliriz.
Ac Booster Pump; 115 AC, 3 faz
Start Pump ; 28 V DC
Seri Booster Pump; Aynı hatta iki pompa arka arkaya bağlanmış olduğundan çıkış basıncı iki katına ulaşır.
Override Booster Pump; Pompanın impeller açısının farklı olması nedeniyle çıkış basıncı yüksektir.
Booster pompalar uçaktaki yerleri itibariyle üç değişik konumdadır.
1- Motor ve pompa tank içinde olan booster pompalar
2- Motor tank dışarısında, pompa tank içerisinde olan booster pompalar.
3- Motor ve pompa tank dışarısında olan booster pompalar.
Booster pompalar THY filosundaki uçaklarda tamamen tank içerisinde veya tank dışarısında olmak üzere dizayn edilmişlerdir.
TANK İÇERİSİNDE OLAN BOOSTER POMPALAR
Bu pompalar tamamen yakıt içerisinde olup yağlama,ve soğutulması basınçlandırdığı yakıt ile sağlanır.
Pompa depodan aldığı yakıtı pompanın impelleri vasıtasıyla santrifüj etkisi yaratır ve yakıt ağırlığı ile çevreye dağıtılır. Hafif olan yakıt buharı merkezden pompanın içerisine girer ve pompa ile motoru soğuttuktan sonra havalandırma sistemiyle atmosfere atılır.
Bu pompalar AC akımla çalışırlar. Tank içerisinde olup ta DC akımla çalışan pompalarda (Start Pump) vardır. Bunların soğutulması sadece yakıt içerisinde olmasıyla olur. AC pompalardaki gibi pompa içerisine yakıt sokulmaz. Çünkü bu pompalar fırça tip motor ile tahrik edildiğinden spark nedeniyle yangın tehlikesi olabilir. Bu pompalar kısa müddetlerle çalıştırılırlar.
TANK DIŞARISINDA OLAN BOOSTER POMPALAR
Bu tip pompalar tank dışarısında olup, tanktan bir boruyla aldığı yakıtı motor besleme sistemine basınçlı olarak gönderir.
Diğer özellikleri bakımından, diğer tipteki booster pompalarla aynı özellikleri yerlerine getirirler.
BOOSTER PUMP CHECK ve BYPASS VALFLER
Booster pompa yakıt manifold hatlarında check valf ve bypass valfler mevcuttur,
Check valfler :
Ait olduğu booster pompa çalışmadığı zaman diğer boosterlerin basmış olduğu yakıtın pompaya geri gelmesine mani olur. Ayrıca pompa söküldüğünde yakıtın akmasına engel olur.
ByPass valfler :
Ait olduğu booster pompa çalışmadığında veya arızalandığında motor pompası ile yakıtın sisteme geçişine müsaade eder.
Booster pump removal valf :
Booster pompa emiş hattına yerleştirilen bu valfler pompanın sökümü takımı esnasında yakıtın akmasına mani olur. Manuel olarak açılıp, kapatılabilir.
YANGIN KESME VALFLERİ (FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
Her motor için birer adet bulunan bu valflere pilot kabininden mekaniki olarak kumanda edilirler.
Valflerin çalıştırılması değişik uçak tiplerine göre elektriki ve mekaniki olarak kablo sistemi ile yapılmaktadır. Valfler açık ve kapalı olmak üzere iki pozisyonludur.
Uçaklarımızda bulunan bu valfler motor ve APU yangın kesme valfi olarak iki çeşittir.
MOTOR YANGIN KESME VALFİ (ENGINE FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
Motor yakıt besleme hattında bulunan bu valf normalde açık konumdadır.
Herhangi bir yangın anında veya bakım nedeniyle kapatılmasıyla motorlara yakıtın gitmesini engellemiş oluruz.
En ine Shut off valve bazı uçaklarda elektriki bazılarında ise mekaniki çalışan kablo-makara sistemiyle kumandalıdır.
Valflerin yapısında bulunan Relief valfler manifoldlarda basınç artması durumunda yakıtın tanka dökülmesini sağlar.
APU YANGIN KESME VALFİ (APU FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
APU Shut Off valf genelde elektriki kumandalı normalde kapalı konumdadır.
Valfin açılması APU sivicine kumanda edilerek sağlanır. APU da yangın çıkması halinde APU'ya yakıtın gitmesini engellemek için değişik uçak tiplerine göre çeşitli bölgelerden kumanda edilebilen siviçlerle APU Shutoff valfinin kapatılması sağlanır.
Valfin yapısındaki relief valfler manifoltda basıncın artmasıyla açılarak yakıtın tanka dökülmesini sağlarlar.
YAKIT İKMAL SİSTEMİ (FUEL FILLING SYSTEM)
Uçak motorlara gerekli olan yakıtın temini için yakıtın depolara doldurulma işlemidir.
İkmal sistemi; ikmal paneli, yakıt ikmal adaptörleri, yakıt ikmal vafleri ve otomatik kapatma siviçleri ile indikatörlerinden ibarettir.
YAKIT İKMALİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:
Uçaklara yakıt ikmali veya boşaltılması esnasında dikkat edilecek çok önemli bir husus vardır. Bu Tanker ile uçağın statik elektrik bağlantısının yapılmasıdır. Çünkü statik elektrik; yakıt hatlarında yakıt akışıyla, uçuş sırasında ve yerde uçak üzerinde hava akımı nedeniyle oluşabilir. Kontrolsüz iletişimi nedeniyle oluşabilecek ark ve kıvılcım ile yangın tehlikesi meydana gelebilir. Onun için tanker topraklama kablosu; uçağa ilk önce bağlanmalı ve en son sökülmelidir.
Uçağa yakıt ikmali esnasında dikkat edilecek hususlar :
1- Kapalı yerde ikmal ve boşaltma yapılmamalıdır.
2- İkmal ve boşaltma anında APU veya motor çalıştırılmamalıdır.
3- Yakıt sızıntısı yapan Tanker ve hortum kullanılmamalıdır.
4- İkmal sırasında yangın söndürücüler bulunmalıdır.
5 -Sigara içilmemelidir.
6- İkmal sırasında çivili ayakkabı giyilmemelidir.
7- Kibrit ve yanıcı maddeler elbise üzerinde taşınmamalıdır.
8- Radyo, radar ve elektrik kumanda sw.'leri açılmamalıdır.
9- İkmal aracı uçağa uygun durumda yanaşmalı ve aracın ekzost çıkışı kontrol edilmelidir. // ~
10- İkmalden önce yakıt cinsi ve su kontrolleri yapılmalıdır.
11- Gece yakıt ikmalinde aydınlatma yeterli olmalıdır.
YAKIT İKMALİ (FUEL FILLING)
Uçaklara yakıt ikmali iki şekilde yapılmaktadır.
1- Basınçlı yakıt ikmali
2- Dökme (Gravity) yakıt ikmali
Basınçlı yakıt ikmali
Basınçlı yakıt ikmali kanat altında bulanan ikmal panellerinden yapılır. İkmal panelinde ikmalin yapılabilmesi gerekli yardımcı elemanlar bulunmaktadır.
İkmal işlemi için tanker uçağa uygun konumda yanaştırıldıktan ve gerekli önlemler alındıktan sonra, tanker hortumu ikmal adaptörüne bağlanır. Hangi tanklara ikmal yapılacaksa o tankların fill vafleri elektriki veya manuel olarak açılır.
İkmal başlatıldığında, tankerin basınçlı olarak sevk ettiği yakıt ile depolara yakıt ikmali sağlanır.
Tanklar eğer tam doldurulacaksa tankların içerisinde bulunan otomatik yakıt kesme sw.'leri sayesinde tank tam dolduğunda bu sw.'ler fill valfleri kapatarak ikmali sona erdirir. Fakat tam doldurulmayacak ise indikatörde istediğimiz miktarda yakıt elde edilince yakıt alma işlemini sona erdiririz .
Uçak yakıt sisteminde 115 AC ve 28 V DC elektrik akımı kullanılır.
Tankların içerisindeki yakıt miktarı elektrik akımı mevcutken indikatörlerden, elektrik akımı olmadığında veya sistem arızasında yakıt miktarı yakıt ölçme çubuklarıyla temin edilir.
Dökme Yakıt İkmali (Gravity Filling)
Basınçlı yakıt ikmali mümkün olmadığı hallerde gravity yakıt ikmal sistemi kullanılır.
Her i ki kanat tankları üzerinde bulunan kilitli ikmal kapakları ve bu kapakların altında yabancı maddelerin yakıt tankına girmesini önleyen bir tel filtre mevcuttur.
İkmal için, tanker uçağa uygun bir konumda yanaştırıldıktan ve gerekli ikmal önlemleri alındıktan sonra ikmal kapağı açılarak tanker hortumu bağlanır. Böylece tankerden gelen yakıt ile ikmal işlemi yapı1ması temin edilmiş olur.
Tanka alınan yakıt miktarı indikatörlerden eğer bu sistern çalışmıyor ise kanat altlarında bulunan ölçme çubuklarından tespit edilir.
Bu metot ile sadece kanat tanklarına yakıt ikmali mümkündür. Diğer tanklara yakıt ikmali için kanat tanklarından transfer yapı1arak yakıt ikmali sağlanır.
Not; Bu metod ile yakıt ikmalinde kanat tankları arasındaki ilgili uçağın bakım el kitabında yazılı yakıt miktar farklılık limitlerine uyulması gereklidir.
YAKIT TRANSFER SİSTEMİ
Uçak yerde iken bir tanktaki yakıtın diğer bir tanka aktarılma işlemine yakıt transferi denir.
Yakıt transferi tanklar arasındaki yakıt transferini sağlamak amacıyla ve tanktaki bakım sebebiyle yakıtın başka bir tanka aktarılmasında kullanılır.
Yakıt transferi genelde yerde yapı1makla beraber bazı uçak tiplerinde belirli tanklar arasında yakıt transferi havada da yapı1abilmektedir.
Yakıt transfer sisteminde uçağın dengesinin bozulmaması için tanklar arasındaki yakıt farkları ilgili uçağın bakım el kitabında yazılı limitler içinde olması gereklidir.
ÇARPRAZ BESLEME SİSTEMİ (CROSS-FEED SYSTEM)
Normal olarak her motor kendi tankında veya merkez tanktan beslenirler. Fakat tanklar arasında balanssızlık veya tanka ait boosterlerin çalışmaması halinde her iki motorun aynı tanktan beslenmesi gerekebilir.
Uçak yakıt sisteminde böyle bir engeli ortadankaldırmak amacıyla besleme sistemlerini birbirlerine bağlayan çapraz besleme sistemi kullanılmıştır. Bu sistemin ana elemanı cross-feed valve dir.
Çarpraz besleme valfi (X Feed Valve)
Bu valflere kumanda sistemi uçak tiplerine göre değişik olup mekaniki olarak kablo sistemiyle veya elektriki olarak pilot kabininden kumanda edilebilmektedir. Başlıca görevleri şunlardır.
1- Başka bir tanktan diğer bir tankı beslemede besleme sistemlerini birbirlerine bağlar.
2- Yakıt tanklarındaki her hangi bir bakım amacıyla veya tanklar arasındaki yakıt dengesini sağlamak için yakıtın diğer tanka aktarılmasında kullanılır.
3- Yakıt tanklarının boşaltılması esnasında kullanılır.
YAKIT HAVALANDIRMA SİSTEMİ (FUEL VENT SYSTEM)
Yakıt tanklarının havalandırılmasını sağlayan bu sistemde kanat tanklarının uç kısmında kanat havalandırma sistem borularına bağlı havalandırma kutusu (Vent Box) mevcut olup, bu havalandırma kutusu atmosfere açıktır. Tankların havalandırılmaları bu vent box'lar sayesinde temin edilir.
Havalandırmanın amacı
1- Uçağın her türlü konumunda tanktaki yakıt üzerinde pozitif bir basınç sağlayarak booster pompaların verimli çalışmasını sağlar.
2- Tanklara ikmal ve boşaltma esnasında alınan yakıt kadar havanın dışarı çıkması veya boşaltılan yakıt kadar havanın tanka girmesine imkan vererek depoların deforme olması önlenir.
3- Yakıt ikmal sistemindeki arıza halinde yakıt vent box'lar dan akarak tankların hasarlanmalarını önler.
Tanklar tamamen doldurulduğu halde tankda % 2 kadar bir boşluk bırakılır. Tanklarda bırakılan bu boşluk sıcaklık nedeniyle yakıt yoğunluğunun azalıp hacminin artması durumunda yakıtın taşmamasını sağlar.
Uçaklara yakıt tanklarının uçağın her konumunda havalandırılmasını temin için değişik isimler altında bazı valfler konmuştur. Bunlar Climb Vent Float, Descent vent Valve ve Vent Drain Float valve gibi isimlerle adlandırılır.
HAVALANDIRMA KUTULARI (VENT BOX)
Hangi tip havalandırma sistemi olursa olsun; kanat uçlarında Tankların havalandırma sistem borularının bağlı olduğu havalandırma kutuları mevcuttur. Bu Vent Box; havalanma boruları ile havalandırma kutusuna giren yakıtın atmosfere atılmaması için özel bir yapıya sahiptir.
İçindeki dikine duran bir boru; atmosfer ile kutunun ilişkisini temin ederken kutu içine havalandırma sırasında giren yakıt da check valfli bir boru ile depoya sevk edilir.
YAKIT BOŞALTMA SİSTEMİ (FUEL DEFUELING)
Uçak yakıt tanklarındaki yakıtın boşaltılması iki şekilde yapılır.
1- Yerde boşaltma
2- Havada boşaltma (Emergency Boşaltma)
YAKITIN YERDE BOŞALTILMASI
Yakıt depolarının periyodik olarak veya tamir bakım gibi nedenlerle kısmen veya tamamen boşaltılmasıdır. Defueling ve Sump Drain Valve bu sistemde kullanılan elemanlardandır.
Yakıtın yerde boşaltılması üç şekilde yapılmaktadır.
1- Booster pump metodu
2- Emiş metodu -
3- Booster pump ve emiş metodu
Booster Pump metodu
Yakıt pompalarda basınçlandırılarak ikmal manifolduna, ikmal manifoldundan da tankere sevk edilerek yakıtın boşaltılması sağlanır.
Emiş metodu
Bu metodda boşaltılacak tankın fill valfi açılarak yakıt tanker pom- pasının emişiyle tankere sevk edilerek yakıtın boşaltılması temin edilir.
Booster pomp ve emiş metodu
Bu metod yukarıda anlatılan her iki metodun birlikte kullanılması, ile gerçekleşir. Böylece yakıt boşaltma işini daha kısa zamanda gerçekleştirmiş oluruz.
YAKITI HAVADA BOŞALTMA SİSTEMİ (DUMP SYSTEM)
Uçağın kalkışından sonra, acil durumlarda hemen inmesi gerekirse, bazı uçaklar kalkmış oldukları ağırlıklarla inememektedirler. Acil olarak inmesi gereken uçağın iniş ağırlığını düşürmek için, yakıt tanklarındaki yakıtın bir kısmını havada uygun bir sahaya boşaltma işlemine dump sistemi denir.
Bu sistemi uygulamakla uçağımızın kanat bağlantılarının ve dikmelerinin aşırı zorlanmasını önlemiş oluruz.
YAKIT İNDİKASYON SİSTEMLERİ
Sistemin amacı uçağın her türlü konumunda, yerde ve havada yakıtla ilgili ikaz ve indikasyonların öğrenilmesi bunlara göre gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Bu indikasyonların pilot kabinine ve kontrol paneline basınç ve indikatör saatleri, miktar ve ısı hissedicileri, alçak basınç ikaz sw.'ler; gibi elemanlarla iletilmesi sağlanmıştır.
Yakıt sisteminde yakıt miktar, yakıt ısı ve alçak yakıt basıncı gibi yakıt indikasyon sistemleri kullanılmıştır.
YAKIT MİKTAR GÖSTERGE SİSTEMİ (FUEL QUANTITY INDICATION SYSTEM)
Yakıt sistemindeki yakıt miktarının öğrenilmesini sağlayan bu indikasyon sistemi iki kısma ayrılır.
1- Kapasitör tip
2- Alternate tip
Kapasitör tip yakıt miktar ölçme sistemi
Sistem her bir tank için yeterli tank ünit-prop ve konpansatör ünit-prop'lar la birlikte ikmal panelinde ve pilot kabininde her tanka ait birer indikatör ve bazı uçaklarda toplam yakıt miktarını gösteren indikatörden ibarettir.
Tank içerisindeki yakıt miktarı yakıtın ve havanın elektrik akımına karşı gösterdikleri yalıtkanlıklarına göre indikatöre elektriki bir kapasitans değeri gönderirler. Tank içerisindeki probun bulunduğu bölgede yakıt yoksa indikatör “0” gösterir. Yakıt seviyesi yükseldikçe yakıtın havaya nazaran daha iletken olması geçen elektrik akımını artıracak, bu voltaj indikatör içerisindeki amplifier tarafından yükseltilecek ve indikatör motoru çalışarak yakıt miktarı indikatörde görülecektir.
İndikatörler kapasitans değerleri toplamını değerlendirerek tankdaki yakıt miktarını ağırlık olarak gösterir. Fakat bu ağırlık standart yakıt yoğunluğuna göre hesaplanmıştır. Uçaklar değişik hava şartlarında çalışmakta olduğundan hava şartlarına göre yakıt yoğunluğu da değişeceğinden indikatörlerde yanlış değerler göstermesine sebep olur.
Böyle hatalara sebebiyet vermemek için tankların içerisine kompansatör unit-prop'lar ilave edilmiştir. Bu proplar yakıt yoğunluk değişimini değerlendirerek indikatörlere hatasız ve doğru yakıt miktarının gösterilmesini sağlamışlardır.
YAKIT MİKTAR İNDİKATÖRLERİ (MASTER AND REPEATER INDICATOR)
Yakıt tankları içerisinde bulunan proplardan gelen yakıt miktar bilgisi, pilot kabinindeki master indikatörlerde ve ikmal panellerine dizayn edilen, onların tekrarlayıcısı olan repeater indikatörlerde okunabilir.
Yakıt miktar sistemini test etmek için test switch'ini "TEST" konumuna aldığımızda mekaniki indikatörlerde ibre "sıfır"'a doğru hareket eder. Switch bırakıldığında tanktaki gerçek değer indikatörde görülür. Digital indikatörlerde ise; switch "test" konumuna alındığında "8" rakamları çıkar. Switch bırakıldığında tanktaki gerçek değer indikatörde görülür.
ALTERNATE YAKIT MİKTAR ÖLÇME SİSTEMİ
Uçak yerde iken kapasitör sisteminin arızalanması halinde yakıt miktarının öğrenilmesini sağlayan bu sistemde ölçme elemanları kanat alt yüzeyine monte edilmişlerdir.
Tankların alt yüzeylerinde bulunan bu ölçme çubukları normalde kilitlidirler. Ancak kilitten kurtarıp çekildiklerinde bulundukları tanktaki yakıt miktarını uçak tiplerine göre kg., lb., lt. veya galon olarak ölçme çubuğundaki taksimatlandırılmış skalada görebiliriz.
Bu ölçme çubukları uçaklardaki tank miktarına ve hacmine göre uygun miktarda bulunur.
Uçak tiplerine göre Dripless stick (akıtmaz) ve Dripstick (akıtan) olmak üzere iki çeşit ölçme çubukları vardır.
DRIPLESS STICK ÖLÇME ÇUBUKLARI
Yakıt akıtmaz tip olan bu ölçü çubuğu tank içerisinde dikine duran anti manyetik boru içerisinde ve üst ucunda bir mıknatıs mevcuttur. Anti-manyetik borunun dışında yakıt seviyesine göre yüzen bir şamandıra ve boruyla temas yüzeyinde mıknatıs bulunur.
Ölçme çubuğu kilitten kurtarılıp aşağı çekilir. Bu esnada ölçme çubuğunu mıknatısı ile şamandıra mıknatısı karşılaştığında ölçme çubuğu sabitlenir. Bu konumda ölçme çubuğunun kanat alt yüzeyi hizasına gelen değer çubuk üzerinden okunur. Inclinometer denilen uçağın pozisyonunu gösteren çizelgede uçağın o anki konumunu belirleriz. İlgili uçağın bakım el kitabında hazırlanmış çizelgelerden daha önce elde ettiğimiz bu iki değeri bakım el kitabındaki çizelgede karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
DRIPSTICK ÖLÇME ÇUBUKLARI
Yakıt akıtan tip olan bu ölçme çubuğu kilitten kurtarılıp aşağı çekildiğinde çubuğun üst ucundan giren yakıt çubuğun altındaki delikten akmaya başladığında kanat alt yüzeyi hizasındaki çubuk üzerindeki değer okunur.
Inclinometer denilen uçağın pozisyonunu gösteren çizelgede uçağın o anki konumunu belirleriz. İlgili uçağın bakım el kitabında hazırlanmış çizelgelerden daha önce elde ettiğimiz bu iki değeri bakım el kitabındaki çizelgede karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
ALTERNATE TİP İLE YAKIT MİKTARI ÖLÇME
Akıtan veya akıtmayan ölçme çubuklarıyla yakıt miktarını tespit ederken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır.
1- Uçağın yerde olması gerekir.
2- Yakıt ikmali veya boşaltılması bitmiş olmalıdır.
3- Ölçüm esnasında uçağa yükleme ve boşaltma yapılmamalıdır.
4- Ana dikmenin parlak kısımları ve tekerlek havaları eşit olmalıdır.
Bu unsurlar gerçekleştiği anda kanat ucundan başlayarak ölçme yapmaya imkan veren çubuktan ölçme yapılır. Daha sonra uçağın gövde yapısında bulunan ve üzerinde uçağın kanat yukarı, kanat aşağı ve burun yukarı burun aşağı konumunu gösteren inclinometer adlı çizelge ile uçağın pozisyonu belirlenir. İlgili uçağın bakım el kitabında bulunan elde edilen bu değerlere göre hazırlanmış olan çizelgelerde o anda tespit ettiğimiz değerleri karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
