TB 20 UÇAĞININ GENEL TANITIMI
TB 20 uçağı Fransız Aerospatiale firmasının alt kuruluşu olan Socata firması tarafından üretilmiş, çift pilotlu ve tek motorlu bir eğitim uçağıdır. Alttan kanatlı tip oluşu, burundan tekerlekli, iniş takımları içeri alınabiliyor olması ve pervane hatvesinin sabit süratli oluşu uçağın belli başlı özelliklerini teşkil eder.
TB 20 Trinidad uçağı ilk uçuşunu 14 Kasım 1980 yılında yapmıştır. Fransız sertifikasyonunu 18 Aralık 1981 yılında, FAA sertifikasyonunu ise 27 Ocak 1984 yılında almıştır. 250HP'lik Textron Lycoming motoruyla donatılmış olan Trinidad, seyahat ve eğitim uçağı olarak kullanılmaktadır. Okulumuzda pilot eğitimi amacıyla kullanılan 6 adet TB 20 Trinidad uçağı bulunmaktadır.
Şekil 69 - TB 20 Uçağının dış görünümü
TB 20 uçakları burundan tekerleklidir, tek motorludur, kapıları yukarıya açılabilir şekildedir ve dikey kuyrukları geriye doğru yatıktır. Yatay kuyruğu ise gövdenin arkasında dikey kuyruktan daha geride ve tamamen hareketli yapıdadır. Ana iniş takımları arasındaki mesafe dardır. Gövdenin arkasında ve altta hava akışını düzenleyen kanatçıklar bulunmaktadır. Kanat firar kenarında gövdeye yakın yerde flaplar, flaplar ile kanat ucu arasında ise kanatçıklar bulunmaktadır. Kanatçıkta sabit fletner, irtifa dümeninde hareketli fletner, istikamet dümeninde hareketli fletner bulunmaktadır. Flap, kanatçık, irtifa ve istikamet dümenlerinin firar kenarlarında uçaktaki statik elektriği boşaltmaya yarayan statik boşaltıcılar(static discharger) bulunmaktadır. Dikey kuyrukta, dikey kuyruğun biraz önünde, kabinin üstünde ve gövde altında antenler mevcuttur. Gövdenin yan taraflarında kuyruk kısmına yakın yerde pito-statik sistemin statik delikleri, sol kanatta yakıt doldurma kapağı ile gövde arasında ve kanat altında pitot tüpü yer almaktadır. Kanat uçlarında, kuyruk konisinin bitiminde, kuyruk takımının üst kısmında ise seyrüsefer lambaları yer almaktadır. Kabin kısmında önde ve arkada koltuklar bulunmaktadır. Arka koltuklar, pilot koltuklarından biraz daha yukardadır böylece geniş bir görüş alanı sağlamaktadır. Bütün koltukların pencere alanları geniştir ayrıca pencereler tavana doğru büküldüğünden yukarı görüş alanı da oldukça fazladır. Kokpit panelleri T şeklinde yerleştirilmiştir.
TB 20 uçağının boyutları;
Uçağın genel boyutları ve yüzeyleri
Toplam uzunluk 7,710m
Toplam yükseklik(Yerden) 2,850m
Kanat boyutu 9,770m
Pervane çapı
Maksimum 2,032m
Minimum 1,980m
Yerden yüksekliği 230mm
Kabin genişliği ( Ön dış ) 1,223m
Kabin genişliği ( Arka dış ) 1,300m
Kanat
Profili RA 16-3C3
Kanat açıklık oranı 8
Dihedral açısı 630'
Veter uzunluğu(Aerodinamik) 1,220m
Veter uzunluğu(Gerçek) 1,245m
Kanat alanı 11,90m2
Kanatçıklar
Birim alan 0,46m2
Genişlik 1,244m
Kanat Flapları
Birim alan 0,93m2
Genişlik 2,550m
Yatay Stabilize
Genişlik 3,680m
Alanı (Anti-fletner dahil) 3,06m2
Anti-fletner alanı 0,495m2
Dikey Stabilize
Fin alanı 0,88m2
İstikamet dümeni alanı 0,63m2
İstikamet dümeni kontrollü fletner alanı 0,044m2
İniş Takımı
Ana iniş takımı arası mesafe 2,17m
Ana İ/T ile burun İ/T arası mesafe 1,91m
Ağırlık ve yükler
Boş ağırlık 800kg
Maksimum bagaj ağırlığı 65kg
Maksimum kalkış ağırlığı 1400kg
Maksimum kanat yüklemesi 117,6kg/m2
Max kalkış ağırlığında performansı
Maksimum hız 310km/saat
2440m'de maksimum seyahat hızı 301km/saat
Ekonomik seyahat hızı 291km/saat
Flap açıkken minimum havada tutunma hızı 118km/saat
Flap ve iniş takımı açıkken min havada tutunma hızı 99km/saat
Deniz seviyesinde tırmanma oranı( Yükselme hızı) 384m/dakika
Servis tavanı 6100m
Kalkış uzunluğu 295m
İniş uzunluğu 230m
2135m'de %75 güçte toplam menzil 1640km
3050m'de %65 güçte toplam menzil 1785km
5.1. TB 20 Uçağının Alanları
Değişik bakım istasyonlarına ulaşmak için TB 20 uçağı birçok farklı alana ayrılmıştır. Her bir alan oldukça büyüktür ve ikincil alanlara ayrılmıştır. TB 20 uçağı başlıca altı alandan oluşmaktadır.
Alan 100: Motor
Alan 200: Gövde
Alan 300: Kuyruk
Alan 500: Sol Kanat
Alan 600: Sağ Kanat
Alan 700: İniş Takımı
Alan 100: Bu alan uçağın ön kısmıdır. Pervaneden çerçeve no:0'daki yangın duvarına kadar olan alandır. Üç tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 110: Pervane
Alan 120: Motorun üst kısmı
Alan 130: Motorun alt kısmı
Alan 200: Yangın duvarından arka kısma kadar olan bölümdür. Kuyruk konisini de içine alır. Beş tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 210: Ön gövde- Yangın duvarı ile çerçeve no:6 arasındaki dış alan
Alan 220: Arka gövde- Çerçeve no:6'dan sonrası ve kuyruk konisi
Alan 230: Kokpit- Yangın duvarı ile arka koltuğun arka kısmına (kontrol istasyonları
hariç) kadar olan iç alan
Alan 240: Üst duct ve bagaj kompartımanı-Arka koltuk ve bagaj kompartıman
bulkhead'i arasındaki iç üst duct alanı ve iç alan
Alan 250: Kontrol istasyonları- pedestal paneli üst yüzeyi ve borda panelinden oluşan iç
alan
Alan 300: Yatay ve dikey stabilizelerden oluşan alandır. Üç tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 310: Sabit dikey stabilize
Alan 320: İstikamet dümeni
Alan 330: Stabilizatör( Yatay kuyruk)
Alan 500: Sol kanattan oluşan alandır. Üç tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 510: Kanat alt yüzeyi
Alan 520: Kanat üst yüzeyi
Alan 530: Kanat içi
Alan 600: Sağ kanattan oluşmuştur. İki alt alana ayrılmıştır.
Alan 610: Kanat alt yüzeyi
Alan 620: Kanat üst yüzeyi
Alan 700: İniş takımlarından oluşan alandır. Üç alt alana ayrılmıştır.
Alan 710: Burun iniş takımı
Alan 730: Sol ana iniş takımı
Alan 740: Sağ ana iniş takımı
Şekil 70 - TB20 uçağı alanları
5.2. TB 20 Trinidad Uçağının Elemanları
5.2.1. Gövde
TB 20 uçağı tümü metal aksamlı yarı monokok gövdeye sahiptir. Yarı monokok gövde yapısı şekil 71'de gösterilmiştir.
Şekil 71 - TB20 Gövde Yapısı
Gövde on adet çerçeve içerir. Ana çerçeveler şunlardır.
0'nolu çerçeve üzerinde yangın duvarı, motor bağlantı yeri, burun iniş takımı bağlantı
yeri bulunur.
1'nolu çerçeve üzerinde kanat ön bağlantıları bulunur.
2'nolu çift çerçeve kanat sparının bağlantı ve geçişini sağlar.
3'nolu çerçeve üzerinde kanat arka bağlantıları bulunur.
7'nolu çerçeve üzerinde düşey kuyruk ön bağlantıları bulunur.
8'nolu çerçeve üzerinde düşey kuyruk arka bağlantıları bulunur.
9'nolu çerçeve üzerinde yatay kuyruk bağlantı perçinleri bulunur.
Kabin bölümü "0"nolu çerçeveden "6"nolu çerçeveye kadardır ve haddelenmiş alüminyumdan yapılmış yatay lonjeronlarla güçlendirilmiştir.
Şekil 72 - TB 20 uçağının gövdesindeki çerçeveler
Bu uçak normal kategori yapısında dizayn edilmiştir. İçeri alınabilir iniş takımları ile donatılmıştır. Metal paneller kabin yapısında düzgünlük sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Kabin tabanı ve bagaj kompartımanı metal panellerle oluşturulmuştur. Gövdenin arka tarafında monokok yapı sağlamak amacıyla alüminyum alaşımlı paneller kullanılmıştır. Gövdenin arka kısmına bagaj kompartımanındaki kolay açılabilir bir kapak vasıtasıyla geçilebilmektedir. Kuyruk kısmında kumanda kabloları yer alır. Kuyruk kısmının altında su dreyn delikleri vardır. Bu delikler kuyruk kısmında biriken suyun dışarı atılması için kullanılır. Yatay stabilizenin altında sökülebilir kuyruk konisi mevcuttur ve bunun üzerinde seyrüsefer lambası bulunmaktadır.
Şekil 73 - TB20 Kuyruk Konisi
Şekil 74 - Motor Kaportası ve Erişim Kapakları
Uçağın burun kısmında motor bulunmaktadır. Burun kısmının kaportası erişim kapakları ve pervane konisi, motor hava giriş delikleri yukarıda gösterilmiştir.
Motor, gövde ve kanadın uçak üzerindeki yerleri şekil 75'de gösterilmiştir.
Şekil 75 - TB20 Uçağında motor, gövde ve kanat elemanları
TB 20 uçağı ikisi önde, üçü arkada olmak üzere toplam beş kişi taşıyabilir. Pilot kabinine giriş uçak gövdesinin her iki tarafındaki kilitlenebilir kapılar ile sağlanır. Kapılar martı kanat şeklinde gövdenin iki yanında kabin seviyesinde takılmıştır. Tamamı metal veya kompozittir. Gövdenin üstündeki menteşeden tutturulmuşlardır. Açma ve kapama hareketleri karşılayıcı silindir yardımı ile yavaşlatılır. Kapılar dışarı ve yukarı doğru açılır. Kapılar açık olarak rule ve uçuş yasaklanmıştır.
Kokpite ulaşmak için gövdenin her iki yanında birer tane basamak mevcut olup bunlar kabine giriş içindir.
Pencereler pilot ve yolcuların görüşü için kullanılır. Görünüş gövdeye uygun şekil verilmiş plexiglass ile sağlanır. Pencereler ön cam, kapı pencereleri ve arka pencere olarak ayrılabilir. Kapılarda ufak hava giriş pencereleri vardır. Bunlar NACA olarak adlandırılır. TB20 uçağının kapı ve pencereleri şekil 76'da gösterilmiştir.
Şekil 76 - TB20 Uçağı Kapı ve Pencereleri
Ön koltuklar simetrik olup ileri ve geri ayarları vardır. Her iki pilot koltuğu altında bulunan yay yüklü bir kol ile ayar yapılabilir. Ön koltuğun ayarı yapılırken pilotlar borda paneli altında bulunan beyaz renkli mesnetten tutmalıdırlar. Ön koltuk sırt ayarını yapmak için koltuk yanında ayrı bir kol vardır. Arka koltuklara geçiş için ön koltuğun yanında kontrol kilidi mevcut olup koltuğun öne yatması sağlanır. Birinci pilot koltuğu altında yangın söndürücü tüp bulunmaktadır.
Arka koltuklar çıkarılabilir ve tekrar yerine takılabilir. Arka koltuğun ayarı yoktur ve kargo kapasitesini arttırmak amacıyla sökülebilir. Arka koltuktaki azami ağırlık 231kg'dır.
Uçak borda paneli T konfigürasyon yapısında dizayn edilmiştir. 1.pilot borda paneli, 2.pilot borda paneli, orta konsol ve pedestal paneli olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Orta konsol ve pedestal paneli iki pilot koltuğu arasındadır. Orta konsol üst tarafında motor kontrol göstergeleri hemen altında dikey olarak yerleştirilmiş radyo seyrüsefer cihazları bulunur. Uçak borda paneli şekil 77'de gösterilmiştir.
Şekil 77 - TB20 Borda Paneli
Bagaj kompartımanı girişi kabin dışından gövdenin sol tarafına yerleştirilen kilitlenebilir bir kapı ile sağlanır. Kargo kapasitesi 65kg'dır.
Erişim kapakları uçak sistem ve ekipmanlarına erişimi kolaylaştırmak amacıyla kullanılırlar. İki tip erişim kapağı vardır. Contalı ve contasız erişim kapakları.
Contalı erişim kapakları: Yakıt tankının sızdırmaz bölümlerine geçişleri engellemek amacıyla kullanılır. Kanat alt yüzeyinde bulunur. Tamamen metaldirler ve bağlantı için contalı somunlar kullanılır.
Contasız erişim kapakları: Uçağın sızdırmazlık gerektirmeyen yerlerinde kullanılır. Kullanıldıkları yere göre metal veya kompozit olabilir.
5.2.2. Kanat
Bir uçağın havada belirli bir irtifada tutunabilmesi için ağırlığını dengeleyen taşıma kuvvetini meydana getiren ana elemanına taşıyıcı yüzey veya kanat denir. TB20 uçağının kanatları tek ucu irtibatlı(ankastre) alttan kanattır. Kanat pozitif dihedral açılı ve dikdörtgen kesitlidir.
Kanat sparları kanadın temel yapısal elemanlarıdır. Kanadın yapısal gerilimini üzerine alacak şekilde dizayn edilmiştir. Kanat sparı alüminyum alaşımından yapılmıştır. Sol ve sağ kanat sparları cıvatalarla ve bağlantı elemanları ile birbirleri ile birleştirilmişlerdir.
Profiller sadece kanadın profil şeklini veren ve muhafaza eden elemanlardır. Bunlar kökten uca doğru muhtelif kesitlerde veter doğrultusunda yerleştirilmişlerdir. Profillerde hafiflik temin etmesi, bazı kablo, çubuk ve benzeri elemanların geçirilmesi için yer yer delikler bulunur. Kanadın burulma zorlamasını karşılayan kaplama profiller üzerine perçinlenir. Kanatlar yekpare yakıt tankı içerir. Bunlar monokok kirişe ve kanat kaplamasına perçinlenmiş pres metal şeritten yapılmıştır.
Kanat karakteristikleri şu şekildedir;
Kanat Profili RA 16-3C3
Kanat açıklık oranı 8
Dihedral açısı 630'
Veter uzunluğu(Aerodinamik) 1,220m
Veter uzunluğu(Gerçek) 1,245m
Kanat alanı 11,90m2
Kanatçıklar
Birim alan 0,46m2
Genişlik 1,244m
Kanat Flapları
Birim alan 0,93m2
Genişlik 2,550m
Kanat elemanları üç parçadan meydana gelmiştir. Kanat flapları ,Kanatçıklar ve Kanat ucu. Bu elemanlar şekil 78'de gösterilmiştir.
Şekil 78 - TB20 Kanadının Elemanları
Kanat ucu seyrüsefer lambalarını taşır.
Şekil 79 - TB20 Kanat Ucu
Kanat flapları oldukça geniş yapıda tek parçadır. İki destek üzerinde hareket ederler. Flaplar uçağın havada düşük süratte tutunmasını sağlayan yardımcı uçuş kumandalarıdır. Kokpitten kumanda alırlar. Üç farklı açıda hareket ederler (00, 100, 400).
Şekil 80 - TB20 Flapları
Kanatçıklar kanat firar kenarına ve kanat ucuna takılmışlardır. Tek parçadırlar. Ağırlık balanslamalıdırlar. Uçağın yatış hareketlerinde kullanılırlar. Kokpitten kumanda alırlar.
Şekil 81 - TB20 Kanatçıkları
Kanatçıklar ve flaplar detaylı olarak uçuş kumandaları sisteminde anlatılmıştır.
5.2.3. Kuyruk Takımı
Kuyruk takımı uçağı yanlamasına ve normal eksen etrafında kontrol eden elemanlardan oluşur. Sistemin ana elemanları yatay kuyruk ve dikey kuyruktur.
5.2.3.1. Yatay kuyruk:
Otomatik fletnerli yatay kuyruk tek parçadır ve yapısı tamamen metaldir. Yatay kuyruk iki elemanın birleşiminden oluşur. Bunlar stabilizatör(tamamı hareketli yatay kuyruk) ve fletnerdir. Yatay kuyruk şekil 82'de gösterilmiştir.
Yatay kuyruğun karakteristikleri şöyledir;
Yatay kuyruk
Genişlik 3,680m
Alan (Fletner dahil) 3,06m2
Fletner alanı 0,495m2
Şekil 82 - TB20 Uçağı Yatay Kuyruğu
5.2.3.1.1. Stabilizatör: Uçağın yatay ekseni etrafındaki dalış ve tırmanış hareketini kontrol eden stabilizatör gövdenin arkasında bulunur ve 9'nolu çerçevenin arkasına bağlı iki boru bağlantı elemanı üzerinde hareket eder. Stabilizatörde ağırlık balanslaması kullanılmıştır.
5.2.3.1.2. İrtifa Dümeni Fletneri: Stabilizatörün arkasında bulunur ve stabilizatörün firar kenarının üst yüzeyine yerleştirilmiş iki menteşe üzerinde hareket eder.
5.2.3.2. Dikey kuyruk:
Dikey kuyruk tamamen metalden yapılmıştır. Dikey stabilize, istikamet dümeni ve istikamet dümeni fletnerinden oluşmuştur. Gövdenin arkasında yer alır. İki bağlantı yeri ile tutturulmuştur. Bu bağlantılar ; ön spar için çerçeve no:7'ye, arka spar için çerçeve no:8'e yapılmıştır. Dikey kuyruk şekil 83'te gösterilmiştir.
Dikey kuyruğun karakteristikleri şöyledir;
Dikey kuyruk
Fin alanı 0,88m2
İstikamet dümeni alanı 0,63m2
İstikamet dümeni kontrollü fletner alanı 0,044m2
Şekil 83 - TB20 Uçağı Dikey Kuyruk
5.2.3.2.1. İstikamet dümeni: Bütün yapısı metal olan istikamet dümeni dikey kuyruğun firar kenarında bulunur ve dikey kuyruğun sparına bağlanan iki boru bağlantı elemanı üzerinde hareket eder. Ağırlık balanslaması kullanarak bağlantı sağlanmıştır. Statik elektrik boşaltıcılar istikamet dümeninin firar kenarına takılabilir.
5.2.3.2.2. İstikamet Dümeni Fletneri: İstikamet dümeni fletneri istikamet dümeni firar kenarında bulunur. Metal yapıya sahip istikamet dümeni fletneri menteşeler sayesinde istikamet dümeni üzerinde hareket eder.
İstikamet dümeni ve irtifa dümeninde kullanılan ağırlık balanslaması şekil 84'te gösterilmiştir.
Şekil 84 - Balans Ağırlıkları
5.2.4. Uçuş Kumandaları Sistemi
Uçuş kumandaları sistemi kanatçıklar, irtifa dümeni, istikamet dümeni ve flaplardan oluşur. Uçuş kumandaları iki bölümde incelenir. Bunlar ana uçuş kumandaları ve yardımcı uçuş kumandalarıdır.
5.2.4.1. Ana uçuş kumandaları:
Ana uçuş kumandalarını kanatçık sistemi, irtifa sistemi ve istikamet sistemi oluşturur.
5.2.4.1.1. Kanatçık sistemi:
Uçağın yatış kontrolünü sağlayan kanatçıklar istikamet dümeni ile birleşmiştir ve levyenin yatırılması ile mekaniki olarak çalışırlar.
Kanatçıklara pilot mahallindeki iki adet kontrol levyesi ile kumanda edilir. Kontrol levyeleri kontrol çubukları, bel kranklar ve paylon vasıtasıyla kanatçıklara kumanda eder. Bu sisteme benzer bir sistem şekil 85'te ve şekil 86'da gösterilmiştir.
Şekil 85 - Kablolar ile kumanda sistemi
Şekil 86 -Çubuklarla kumanda sistemi
Kanatçık sisteminin ana parçaları şunlardır;
Kontrol levyesi
Paylon
Belkranklar
Giriş çubukları
Kanatçıklar
Kanatçıkların firar kenarına monteli sabit fletner vardır. Fletnerlere özel aletleri ile ayar yapılabilir. Uçaktaki istenmeyen yatış hareketlerini dengelemek amacıyla kullanılırlar. Levyenin sağa ve sola tam kumandasında kanatçıkların hareketi;
Yukarı doğru 15± 1.50
Aşağı doğru 15± 1.50
Kanatçıkların yeri ve yapısı şekil 87'de gösterilmiştir.
Şekil 87 - TB20 kanatçık yapısı
5.2.4.1.2. İrtifa dümeni sistemi:
İrtifa dümeni sistemi tamamıyla mekanik olarak çalışan bir sistemdir. Ön kokpit çubukları ve bel krank sistemi ile irtifa dümenine kumanda eden levye ile donatılmıştır.
Levyenin ileri geri hareketi ile verilen kumanda çubuk ve bel krank sistemi ile irtifa dümenine kadar iletilir. İrtifa dümeni üzerinde ayrıca kontrol edilebilir fletner vardır. Levye geri çekildiğinde yatay kuyruk yukarı kalkar. İleri itildiğinde ise aşağı iner. İrtifa dümeni hareketleri ;
Burun yukarı -16± 10
Burun aşağı +3± 10
5.2.4.1.3. İstikamet dümeni sistemi
Uçaktaki sapma hareketinin kontrolü kokpitteki pedallarla hareket ettirilen istikamet dümeni tarafından sağlanır. İstikamet dümeni kumandası tamamıyla mekanik olan bir sistemdir. Çubuk ve bel kranklar vasıtasıyla istikamet dümenine kumanda eden pedallarla donatılmıştır. İstikamet pedalları aynı hizada iken istikamet dümeninin konumu; uçak merkez hattı kuyruk bağlantısı üzerine işaretlenmiş perçin sırasıyla aynı hizada olmalıdır. İstikamet dümeni hareket kabiliyeti;
Sağa 25± 20
Sola 25± 20'dir.
5.2.4.2. Yardımcı uçuş kumandaları:
5.2.4.2.1. Flap:Flaplar uçağın havada düşük süratte tutunmasını sağlayan yardımcı bir uçuş kumandasıdır. Flap sistemi elektriki olarak çalışır. Flap sistemi flap motoru, flap kumanda şalteri, flap sigortası, flap göstergesi, flap limit mikrosiviçlerinden oluşur.
Pilot mahallindeki pedestal üzerine yerleştirilmiş bir butonla elektriki olarak çift yönlü indirgeyici tip hareket vericiyle kumanda edilir. Bu hareket çubuklara ve belkrankla flaba kadar ulaştırılır. Pedestal üzerindeki butonun yanına yerleştirilmiş olan gösterge flap pozisyonlarını gösterir. Kanat flaplarının hareket açıları aşağıdaki şekildedir. Flaplar;
Toplanmış 00
Kalkışta 100
İnişte 400 konumlarında mekaniki durmalı olarak yukarı ve aşağı hareket eder.
Kanat flapları uçuştan sonra park yerinde aşağı pozisyona alınırlar. Flapların yeri ve yapısı şekil 88'te gösterilmiştir.
Şekil 88 - TB20 Flap yapısı
5.2.4.2.2. İrtifa Dümeni Fletneri: İrtifa fletnerine pedestal konsolunda bulunan bir tanburata ve kablolar vasıtası ile kumanda edilir. Bu fletner kabloları ve bir ters çevrilmez sistem vasıtasıyla irtifa fletner dengeleyicisini hareket ettirir. İrtifa fletnerinin sağında bulunan ibreli gösterge fletner dengeleyicisinin durumunu gösterir.
Fletnerin ileri dönü hareketi burun aşağı yunuslama bunu tersi hareketi ise burun yukarı yunuslama yaptırır. Fletnerlerden iki şekilde faydalanılır. Birincisi pilot kuvvetine ek bir kuvvet elde edip stabilizatörün aşağı yukarı hareketini kolaylaştırır. Bu tip kullanımda fletnerin hareketi şekil 89'da gösterilmiştir. Diğeri ise ayarlama görevi yaparak stabilizatöre sürekli bir moment tatbik eder ve uçağın istenen konumda boyuna dengesini sağlamaya yarar. Fletner, stabilizatörün çalışmasıyla bağlantılıdır ve stabilizatörden daha fazla açılması ile pilota gelen kuvveti artırır. Bundan dolayı pilot dümeni daha fazla hareket ettiremez ve gereğinden büyük yüklerle karşılaştıramaz. İrtifa fletneri hareketi; İrtifa dümeni maksimum yukarı durumda iken;
Burun yukarı 0± 0.50
Burun aşağı 15± 1.50'dir.
Şekil 89 - Fletnerin kullanımına bir örnek
5.2.4.2.3. İstikamet Dümeni Fletneri: İstikamet dümeni fletneri pedestal kumanda paneli üzerinde bulunan ve yatay duran bir butonla kumanda edilir. Fletner sisteminde hareket, koruma içindeki bir kablo vasıtasıyla verilir. Fletnerin sağa döndürülmesi uçak burnunu sağa, sola döndürülmesi uçak burnun sola döndürülmesini sağlar. İstikamet dümeni fletneri hareketi;
Sağa 10± 20
Sola 25± 20'dir.
İrtifa dümeni fletnerinin sağa olan hareket sahasının düşük olmasının sebebi pervanenin sağa dönüşlü olmasıdır.
Uçuş kumandalarını hareket ettirmeye yarayan birçok sistem mevcuttur. Şekil90'da uçakta bulunan uçuş kumanda kontrol sistemlerine örnek gösterilmiştir.
Levyeler ile kanatçık, irtifa dümeni hareket ettirilir. Pedallar ile istikamet dümeni hareket ettirilir. Ayrıca pedallar ile yerde fren yapılır. Levye veya pedal ile verilen kumandayı kumanda yüzeylerine, mekaniki olarak, hidroliki olarak, elektriki olarak veya diğer sistemler yardımı ile iletebiliriz.
Şekil 90 - Uçuş kumanda kontrol sistemi genel görünüşü
5.2.5. İniş Takımları
TB20 uçağı iniş takımları iki ana ve bir burun iniş takımı olmak üzere üç tekerleklidir ve iniş takımları içeri alınabilir tiptedir. Burun ve ana iniş takımlarında havalı-yağlı tip (oleopnömatik tip) amortisörler kullanılmıştır. Her ana iniş takımında tekerleğin iç tarafına yerleştirilmiş tek diskli hidrolik fren ünitesi bulunmaktadır. TB20 uçaklarının iniş takımları şekil 91'de gösterilmiştir.
Şekil 91 - TB20 Uçağı İniş Takımları
İniş takımlarının açılıp kapanması gücünü elektrik tahrikli hidrolik güç kutusundan alan hareketlendirici silindirler tarafından sağlanır. Sistemdeki hidrolik sıvı seviyesi bir seviye çubuğu ile doldurma kapağından kontrol edilebilir. İniş takımı kontrolü sol alt panelin sağ köşesinde bulunan iki pozisyonlu kol tarafından sağlanır. İniş takımları içeri alınırken ana iniş takımları iç tarafa doğru, burun iniş takımları ise geriye doğru alınır.
Hidrolik park frenini kontrol eden kol alt panelin sol tarafına yerleştirilmiştir. Burun tekerinin yönlendirilmesi istikamet dümeni ile bağlı istikamet dümeni pedallarının kullanılması ile sağlanır.
Burun ve ana iniş takımlarında iç lastiğe sahip, iki yanaklı ve hafif alaşımlı lastikler kullanılmaktadır.
İniş takımları içeriğinde bulunan konular şöyledir;
Ana iniş takımları
Burun iniş takımı
Açılma ve kapanma
Hidrolik güç üretimi
Tekerlekler ve frenler
Burun iniş takımı yönlendirmesi
Pozisyon ikaz ve alarm sistemleri
İniş takımları gövde yapılarının bir parçası olmasına rağmen bu bitirme ödevinde daha fazla detaya girilmeyecektir.
TB 20 uçağı Fransız Aerospatiale firmasının alt kuruluşu olan Socata firması tarafından üretilmiş, çift pilotlu ve tek motorlu bir eğitim uçağıdır. Alttan kanatlı tip oluşu, burundan tekerlekli, iniş takımları içeri alınabiliyor olması ve pervane hatvesinin sabit süratli oluşu uçağın belli başlı özelliklerini teşkil eder.
TB 20 Trinidad uçağı ilk uçuşunu 14 Kasım 1980 yılında yapmıştır. Fransız sertifikasyonunu 18 Aralık 1981 yılında, FAA sertifikasyonunu ise 27 Ocak 1984 yılında almıştır. 250HP'lik Textron Lycoming motoruyla donatılmış olan Trinidad, seyahat ve eğitim uçağı olarak kullanılmaktadır. Okulumuzda pilot eğitimi amacıyla kullanılan 6 adet TB 20 Trinidad uçağı bulunmaktadır.
Şekil 69 - TB 20 Uçağının dış görünümü
TB 20 uçakları burundan tekerleklidir, tek motorludur, kapıları yukarıya açılabilir şekildedir ve dikey kuyrukları geriye doğru yatıktır. Yatay kuyruğu ise gövdenin arkasında dikey kuyruktan daha geride ve tamamen hareketli yapıdadır. Ana iniş takımları arasındaki mesafe dardır. Gövdenin arkasında ve altta hava akışını düzenleyen kanatçıklar bulunmaktadır. Kanat firar kenarında gövdeye yakın yerde flaplar, flaplar ile kanat ucu arasında ise kanatçıklar bulunmaktadır. Kanatçıkta sabit fletner, irtifa dümeninde hareketli fletner, istikamet dümeninde hareketli fletner bulunmaktadır. Flap, kanatçık, irtifa ve istikamet dümenlerinin firar kenarlarında uçaktaki statik elektriği boşaltmaya yarayan statik boşaltıcılar(static discharger) bulunmaktadır. Dikey kuyrukta, dikey kuyruğun biraz önünde, kabinin üstünde ve gövde altında antenler mevcuttur. Gövdenin yan taraflarında kuyruk kısmına yakın yerde pito-statik sistemin statik delikleri, sol kanatta yakıt doldurma kapağı ile gövde arasında ve kanat altında pitot tüpü yer almaktadır. Kanat uçlarında, kuyruk konisinin bitiminde, kuyruk takımının üst kısmında ise seyrüsefer lambaları yer almaktadır. Kabin kısmında önde ve arkada koltuklar bulunmaktadır. Arka koltuklar, pilot koltuklarından biraz daha yukardadır böylece geniş bir görüş alanı sağlamaktadır. Bütün koltukların pencere alanları geniştir ayrıca pencereler tavana doğru büküldüğünden yukarı görüş alanı da oldukça fazladır. Kokpit panelleri T şeklinde yerleştirilmiştir.
TB 20 uçağının boyutları;
Uçağın genel boyutları ve yüzeyleri
Toplam uzunluk 7,710m
Toplam yükseklik(Yerden) 2,850m
Kanat boyutu 9,770m
Pervane çapı
Maksimum 2,032m
Minimum 1,980m
Yerden yüksekliği 230mm
Kabin genişliği ( Ön dış ) 1,223m
Kabin genişliği ( Arka dış ) 1,300m
Kanat
Profili RA 16-3C3
Kanat açıklık oranı 8
Dihedral açısı 630'
Veter uzunluğu(Aerodinamik) 1,220m
Veter uzunluğu(Gerçek) 1,245m
Kanat alanı 11,90m2
Kanatçıklar
Birim alan 0,46m2
Genişlik 1,244m
Kanat Flapları
Birim alan 0,93m2
Genişlik 2,550m
Yatay Stabilize
Genişlik 3,680m
Alanı (Anti-fletner dahil) 3,06m2
Anti-fletner alanı 0,495m2
Dikey Stabilize
Fin alanı 0,88m2
İstikamet dümeni alanı 0,63m2
İstikamet dümeni kontrollü fletner alanı 0,044m2
İniş Takımı
Ana iniş takımı arası mesafe 2,17m
Ana İ/T ile burun İ/T arası mesafe 1,91m
Ağırlık ve yükler
Boş ağırlık 800kg
Maksimum bagaj ağırlığı 65kg
Maksimum kalkış ağırlığı 1400kg
Maksimum kanat yüklemesi 117,6kg/m2
Max kalkış ağırlığında performansı
Maksimum hız 310km/saat
2440m'de maksimum seyahat hızı 301km/saat
Ekonomik seyahat hızı 291km/saat
Flap açıkken minimum havada tutunma hızı 118km/saat
Flap ve iniş takımı açıkken min havada tutunma hızı 99km/saat
Deniz seviyesinde tırmanma oranı( Yükselme hızı) 384m/dakika
Servis tavanı 6100m
Kalkış uzunluğu 295m
İniş uzunluğu 230m
2135m'de %75 güçte toplam menzil 1640km
3050m'de %65 güçte toplam menzil 1785km
5.1. TB 20 Uçağının Alanları
Değişik bakım istasyonlarına ulaşmak için TB 20 uçağı birçok farklı alana ayrılmıştır. Her bir alan oldukça büyüktür ve ikincil alanlara ayrılmıştır. TB 20 uçağı başlıca altı alandan oluşmaktadır.
Alan 100: Motor
Alan 200: Gövde
Alan 300: Kuyruk
Alan 500: Sol Kanat
Alan 600: Sağ Kanat
Alan 700: İniş Takımı
Alan 100: Bu alan uçağın ön kısmıdır. Pervaneden çerçeve no:0'daki yangın duvarına kadar olan alandır. Üç tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 110: Pervane
Alan 120: Motorun üst kısmı
Alan 130: Motorun alt kısmı
Alan 200: Yangın duvarından arka kısma kadar olan bölümdür. Kuyruk konisini de içine alır. Beş tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 210: Ön gövde- Yangın duvarı ile çerçeve no:6 arasındaki dış alan
Alan 220: Arka gövde- Çerçeve no:6'dan sonrası ve kuyruk konisi
Alan 230: Kokpit- Yangın duvarı ile arka koltuğun arka kısmına (kontrol istasyonları
hariç) kadar olan iç alan
Alan 240: Üst duct ve bagaj kompartımanı-Arka koltuk ve bagaj kompartıman
bulkhead'i arasındaki iç üst duct alanı ve iç alan
Alan 250: Kontrol istasyonları- pedestal paneli üst yüzeyi ve borda panelinden oluşan iç
alan
Alan 300: Yatay ve dikey stabilizelerden oluşan alandır. Üç tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 310: Sabit dikey stabilize
Alan 320: İstikamet dümeni
Alan 330: Stabilizatör( Yatay kuyruk)
Alan 500: Sol kanattan oluşan alandır. Üç tane alt alana ayrılmıştır.
Alan 510: Kanat alt yüzeyi
Alan 520: Kanat üst yüzeyi
Alan 530: Kanat içi
Alan 600: Sağ kanattan oluşmuştur. İki alt alana ayrılmıştır.
Alan 610: Kanat alt yüzeyi
Alan 620: Kanat üst yüzeyi
Alan 700: İniş takımlarından oluşan alandır. Üç alt alana ayrılmıştır.
Alan 710: Burun iniş takımı
Alan 730: Sol ana iniş takımı
Alan 740: Sağ ana iniş takımı
Şekil 70 - TB20 uçağı alanları
5.2. TB 20 Trinidad Uçağının Elemanları
5.2.1. Gövde
TB 20 uçağı tümü metal aksamlı yarı monokok gövdeye sahiptir. Yarı monokok gövde yapısı şekil 71'de gösterilmiştir.
Şekil 71 - TB20 Gövde Yapısı
Gövde on adet çerçeve içerir. Ana çerçeveler şunlardır.
0'nolu çerçeve üzerinde yangın duvarı, motor bağlantı yeri, burun iniş takımı bağlantı
yeri bulunur.
1'nolu çerçeve üzerinde kanat ön bağlantıları bulunur.
2'nolu çift çerçeve kanat sparının bağlantı ve geçişini sağlar.
3'nolu çerçeve üzerinde kanat arka bağlantıları bulunur.
7'nolu çerçeve üzerinde düşey kuyruk ön bağlantıları bulunur.
8'nolu çerçeve üzerinde düşey kuyruk arka bağlantıları bulunur.
9'nolu çerçeve üzerinde yatay kuyruk bağlantı perçinleri bulunur.
Kabin bölümü "0"nolu çerçeveden "6"nolu çerçeveye kadardır ve haddelenmiş alüminyumdan yapılmış yatay lonjeronlarla güçlendirilmiştir.
Şekil 72 - TB 20 uçağının gövdesindeki çerçeveler
Bu uçak normal kategori yapısında dizayn edilmiştir. İçeri alınabilir iniş takımları ile donatılmıştır. Metal paneller kabin yapısında düzgünlük sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Kabin tabanı ve bagaj kompartımanı metal panellerle oluşturulmuştur. Gövdenin arka tarafında monokok yapı sağlamak amacıyla alüminyum alaşımlı paneller kullanılmıştır. Gövdenin arka kısmına bagaj kompartımanındaki kolay açılabilir bir kapak vasıtasıyla geçilebilmektedir. Kuyruk kısmında kumanda kabloları yer alır. Kuyruk kısmının altında su dreyn delikleri vardır. Bu delikler kuyruk kısmında biriken suyun dışarı atılması için kullanılır. Yatay stabilizenin altında sökülebilir kuyruk konisi mevcuttur ve bunun üzerinde seyrüsefer lambası bulunmaktadır.
Şekil 73 - TB20 Kuyruk Konisi
Şekil 74 - Motor Kaportası ve Erişim Kapakları
Uçağın burun kısmında motor bulunmaktadır. Burun kısmının kaportası erişim kapakları ve pervane konisi, motor hava giriş delikleri yukarıda gösterilmiştir.
Motor, gövde ve kanadın uçak üzerindeki yerleri şekil 75'de gösterilmiştir.
Şekil 75 - TB20 Uçağında motor, gövde ve kanat elemanları
TB 20 uçağı ikisi önde, üçü arkada olmak üzere toplam beş kişi taşıyabilir. Pilot kabinine giriş uçak gövdesinin her iki tarafındaki kilitlenebilir kapılar ile sağlanır. Kapılar martı kanat şeklinde gövdenin iki yanında kabin seviyesinde takılmıştır. Tamamı metal veya kompozittir. Gövdenin üstündeki menteşeden tutturulmuşlardır. Açma ve kapama hareketleri karşılayıcı silindir yardımı ile yavaşlatılır. Kapılar dışarı ve yukarı doğru açılır. Kapılar açık olarak rule ve uçuş yasaklanmıştır.
Kokpite ulaşmak için gövdenin her iki yanında birer tane basamak mevcut olup bunlar kabine giriş içindir.
Pencereler pilot ve yolcuların görüşü için kullanılır. Görünüş gövdeye uygun şekil verilmiş plexiglass ile sağlanır. Pencereler ön cam, kapı pencereleri ve arka pencere olarak ayrılabilir. Kapılarda ufak hava giriş pencereleri vardır. Bunlar NACA olarak adlandırılır. TB20 uçağının kapı ve pencereleri şekil 76'da gösterilmiştir.
Şekil 76 - TB20 Uçağı Kapı ve Pencereleri
Ön koltuklar simetrik olup ileri ve geri ayarları vardır. Her iki pilot koltuğu altında bulunan yay yüklü bir kol ile ayar yapılabilir. Ön koltuğun ayarı yapılırken pilotlar borda paneli altında bulunan beyaz renkli mesnetten tutmalıdırlar. Ön koltuk sırt ayarını yapmak için koltuk yanında ayrı bir kol vardır. Arka koltuklara geçiş için ön koltuğun yanında kontrol kilidi mevcut olup koltuğun öne yatması sağlanır. Birinci pilot koltuğu altında yangın söndürücü tüp bulunmaktadır.
Arka koltuklar çıkarılabilir ve tekrar yerine takılabilir. Arka koltuğun ayarı yoktur ve kargo kapasitesini arttırmak amacıyla sökülebilir. Arka koltuktaki azami ağırlık 231kg'dır.
Uçak borda paneli T konfigürasyon yapısında dizayn edilmiştir. 1.pilot borda paneli, 2.pilot borda paneli, orta konsol ve pedestal paneli olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Orta konsol ve pedestal paneli iki pilot koltuğu arasındadır. Orta konsol üst tarafında motor kontrol göstergeleri hemen altında dikey olarak yerleştirilmiş radyo seyrüsefer cihazları bulunur. Uçak borda paneli şekil 77'de gösterilmiştir.
Şekil 77 - TB20 Borda Paneli
Bagaj kompartımanı girişi kabin dışından gövdenin sol tarafına yerleştirilen kilitlenebilir bir kapı ile sağlanır. Kargo kapasitesi 65kg'dır.
Erişim kapakları uçak sistem ve ekipmanlarına erişimi kolaylaştırmak amacıyla kullanılırlar. İki tip erişim kapağı vardır. Contalı ve contasız erişim kapakları.
Contalı erişim kapakları: Yakıt tankının sızdırmaz bölümlerine geçişleri engellemek amacıyla kullanılır. Kanat alt yüzeyinde bulunur. Tamamen metaldirler ve bağlantı için contalı somunlar kullanılır.
Contasız erişim kapakları: Uçağın sızdırmazlık gerektirmeyen yerlerinde kullanılır. Kullanıldıkları yere göre metal veya kompozit olabilir.
5.2.2. Kanat
Bir uçağın havada belirli bir irtifada tutunabilmesi için ağırlığını dengeleyen taşıma kuvvetini meydana getiren ana elemanına taşıyıcı yüzey veya kanat denir. TB20 uçağının kanatları tek ucu irtibatlı(ankastre) alttan kanattır. Kanat pozitif dihedral açılı ve dikdörtgen kesitlidir.
Kanat sparları kanadın temel yapısal elemanlarıdır. Kanadın yapısal gerilimini üzerine alacak şekilde dizayn edilmiştir. Kanat sparı alüminyum alaşımından yapılmıştır. Sol ve sağ kanat sparları cıvatalarla ve bağlantı elemanları ile birbirleri ile birleştirilmişlerdir.
Profiller sadece kanadın profil şeklini veren ve muhafaza eden elemanlardır. Bunlar kökten uca doğru muhtelif kesitlerde veter doğrultusunda yerleştirilmişlerdir. Profillerde hafiflik temin etmesi, bazı kablo, çubuk ve benzeri elemanların geçirilmesi için yer yer delikler bulunur. Kanadın burulma zorlamasını karşılayan kaplama profiller üzerine perçinlenir. Kanatlar yekpare yakıt tankı içerir. Bunlar monokok kirişe ve kanat kaplamasına perçinlenmiş pres metal şeritten yapılmıştır.
Kanat karakteristikleri şu şekildedir;
Kanat Profili RA 16-3C3
Kanat açıklık oranı 8
Dihedral açısı 630'
Veter uzunluğu(Aerodinamik) 1,220m
Veter uzunluğu(Gerçek) 1,245m
Kanat alanı 11,90m2
Kanatçıklar
Birim alan 0,46m2
Genişlik 1,244m
Kanat Flapları
Birim alan 0,93m2
Genişlik 2,550m
Kanat elemanları üç parçadan meydana gelmiştir. Kanat flapları ,Kanatçıklar ve Kanat ucu. Bu elemanlar şekil 78'de gösterilmiştir.
Şekil 78 - TB20 Kanadının Elemanları
Kanat ucu seyrüsefer lambalarını taşır.
Şekil 79 - TB20 Kanat Ucu
Kanat flapları oldukça geniş yapıda tek parçadır. İki destek üzerinde hareket ederler. Flaplar uçağın havada düşük süratte tutunmasını sağlayan yardımcı uçuş kumandalarıdır. Kokpitten kumanda alırlar. Üç farklı açıda hareket ederler (00, 100, 400).
Şekil 80 - TB20 Flapları
Kanatçıklar kanat firar kenarına ve kanat ucuna takılmışlardır. Tek parçadırlar. Ağırlık balanslamalıdırlar. Uçağın yatış hareketlerinde kullanılırlar. Kokpitten kumanda alırlar.
Şekil 81 - TB20 Kanatçıkları
Kanatçıklar ve flaplar detaylı olarak uçuş kumandaları sisteminde anlatılmıştır.
5.2.3. Kuyruk Takımı
Kuyruk takımı uçağı yanlamasına ve normal eksen etrafında kontrol eden elemanlardan oluşur. Sistemin ana elemanları yatay kuyruk ve dikey kuyruktur.
5.2.3.1. Yatay kuyruk:
Otomatik fletnerli yatay kuyruk tek parçadır ve yapısı tamamen metaldir. Yatay kuyruk iki elemanın birleşiminden oluşur. Bunlar stabilizatör(tamamı hareketli yatay kuyruk) ve fletnerdir. Yatay kuyruk şekil 82'de gösterilmiştir.
Yatay kuyruğun karakteristikleri şöyledir;
Yatay kuyruk
Genişlik 3,680m
Alan (Fletner dahil) 3,06m2
Fletner alanı 0,495m2
Şekil 82 - TB20 Uçağı Yatay Kuyruğu
5.2.3.1.1. Stabilizatör: Uçağın yatay ekseni etrafındaki dalış ve tırmanış hareketini kontrol eden stabilizatör gövdenin arkasında bulunur ve 9'nolu çerçevenin arkasına bağlı iki boru bağlantı elemanı üzerinde hareket eder. Stabilizatörde ağırlık balanslaması kullanılmıştır.
5.2.3.1.2. İrtifa Dümeni Fletneri: Stabilizatörün arkasında bulunur ve stabilizatörün firar kenarının üst yüzeyine yerleştirilmiş iki menteşe üzerinde hareket eder.
5.2.3.2. Dikey kuyruk:
Dikey kuyruk tamamen metalden yapılmıştır. Dikey stabilize, istikamet dümeni ve istikamet dümeni fletnerinden oluşmuştur. Gövdenin arkasında yer alır. İki bağlantı yeri ile tutturulmuştur. Bu bağlantılar ; ön spar için çerçeve no:7'ye, arka spar için çerçeve no:8'e yapılmıştır. Dikey kuyruk şekil 83'te gösterilmiştir.
Dikey kuyruğun karakteristikleri şöyledir;
Dikey kuyruk
Fin alanı 0,88m2
İstikamet dümeni alanı 0,63m2
İstikamet dümeni kontrollü fletner alanı 0,044m2
Şekil 83 - TB20 Uçağı Dikey Kuyruk
5.2.3.2.1. İstikamet dümeni: Bütün yapısı metal olan istikamet dümeni dikey kuyruğun firar kenarında bulunur ve dikey kuyruğun sparına bağlanan iki boru bağlantı elemanı üzerinde hareket eder. Ağırlık balanslaması kullanarak bağlantı sağlanmıştır. Statik elektrik boşaltıcılar istikamet dümeninin firar kenarına takılabilir.
5.2.3.2.2. İstikamet Dümeni Fletneri: İstikamet dümeni fletneri istikamet dümeni firar kenarında bulunur. Metal yapıya sahip istikamet dümeni fletneri menteşeler sayesinde istikamet dümeni üzerinde hareket eder.
İstikamet dümeni ve irtifa dümeninde kullanılan ağırlık balanslaması şekil 84'te gösterilmiştir.
Şekil 84 - Balans Ağırlıkları
5.2.4. Uçuş Kumandaları Sistemi
Uçuş kumandaları sistemi kanatçıklar, irtifa dümeni, istikamet dümeni ve flaplardan oluşur. Uçuş kumandaları iki bölümde incelenir. Bunlar ana uçuş kumandaları ve yardımcı uçuş kumandalarıdır.
5.2.4.1. Ana uçuş kumandaları:
Ana uçuş kumandalarını kanatçık sistemi, irtifa sistemi ve istikamet sistemi oluşturur.
5.2.4.1.1. Kanatçık sistemi:
Uçağın yatış kontrolünü sağlayan kanatçıklar istikamet dümeni ile birleşmiştir ve levyenin yatırılması ile mekaniki olarak çalışırlar.
Kanatçıklara pilot mahallindeki iki adet kontrol levyesi ile kumanda edilir. Kontrol levyeleri kontrol çubukları, bel kranklar ve paylon vasıtasıyla kanatçıklara kumanda eder. Bu sisteme benzer bir sistem şekil 85'te ve şekil 86'da gösterilmiştir.
Şekil 85 - Kablolar ile kumanda sistemi
Şekil 86 -Çubuklarla kumanda sistemi
Kanatçık sisteminin ana parçaları şunlardır;
Kontrol levyesi
Paylon
Belkranklar
Giriş çubukları
Kanatçıklar
Kanatçıkların firar kenarına monteli sabit fletner vardır. Fletnerlere özel aletleri ile ayar yapılabilir. Uçaktaki istenmeyen yatış hareketlerini dengelemek amacıyla kullanılırlar. Levyenin sağa ve sola tam kumandasında kanatçıkların hareketi;
Yukarı doğru 15± 1.50
Aşağı doğru 15± 1.50
Kanatçıkların yeri ve yapısı şekil 87'de gösterilmiştir.
Şekil 87 - TB20 kanatçık yapısı
5.2.4.1.2. İrtifa dümeni sistemi:
İrtifa dümeni sistemi tamamıyla mekanik olarak çalışan bir sistemdir. Ön kokpit çubukları ve bel krank sistemi ile irtifa dümenine kumanda eden levye ile donatılmıştır.
Levyenin ileri geri hareketi ile verilen kumanda çubuk ve bel krank sistemi ile irtifa dümenine kadar iletilir. İrtifa dümeni üzerinde ayrıca kontrol edilebilir fletner vardır. Levye geri çekildiğinde yatay kuyruk yukarı kalkar. İleri itildiğinde ise aşağı iner. İrtifa dümeni hareketleri ;
Burun yukarı -16± 10
Burun aşağı +3± 10
5.2.4.1.3. İstikamet dümeni sistemi
Uçaktaki sapma hareketinin kontrolü kokpitteki pedallarla hareket ettirilen istikamet dümeni tarafından sağlanır. İstikamet dümeni kumandası tamamıyla mekanik olan bir sistemdir. Çubuk ve bel kranklar vasıtasıyla istikamet dümenine kumanda eden pedallarla donatılmıştır. İstikamet pedalları aynı hizada iken istikamet dümeninin konumu; uçak merkez hattı kuyruk bağlantısı üzerine işaretlenmiş perçin sırasıyla aynı hizada olmalıdır. İstikamet dümeni hareket kabiliyeti;
Sağa 25± 20
Sola 25± 20'dir.
5.2.4.2. Yardımcı uçuş kumandaları:
5.2.4.2.1. Flap:Flaplar uçağın havada düşük süratte tutunmasını sağlayan yardımcı bir uçuş kumandasıdır. Flap sistemi elektriki olarak çalışır. Flap sistemi flap motoru, flap kumanda şalteri, flap sigortası, flap göstergesi, flap limit mikrosiviçlerinden oluşur.
Pilot mahallindeki pedestal üzerine yerleştirilmiş bir butonla elektriki olarak çift yönlü indirgeyici tip hareket vericiyle kumanda edilir. Bu hareket çubuklara ve belkrankla flaba kadar ulaştırılır. Pedestal üzerindeki butonun yanına yerleştirilmiş olan gösterge flap pozisyonlarını gösterir. Kanat flaplarının hareket açıları aşağıdaki şekildedir. Flaplar;
Toplanmış 00
Kalkışta 100
İnişte 400 konumlarında mekaniki durmalı olarak yukarı ve aşağı hareket eder.
Kanat flapları uçuştan sonra park yerinde aşağı pozisyona alınırlar. Flapların yeri ve yapısı şekil 88'te gösterilmiştir.
Şekil 88 - TB20 Flap yapısı
5.2.4.2.2. İrtifa Dümeni Fletneri: İrtifa fletnerine pedestal konsolunda bulunan bir tanburata ve kablolar vasıtası ile kumanda edilir. Bu fletner kabloları ve bir ters çevrilmez sistem vasıtasıyla irtifa fletner dengeleyicisini hareket ettirir. İrtifa fletnerinin sağında bulunan ibreli gösterge fletner dengeleyicisinin durumunu gösterir.
Fletnerin ileri dönü hareketi burun aşağı yunuslama bunu tersi hareketi ise burun yukarı yunuslama yaptırır. Fletnerlerden iki şekilde faydalanılır. Birincisi pilot kuvvetine ek bir kuvvet elde edip stabilizatörün aşağı yukarı hareketini kolaylaştırır. Bu tip kullanımda fletnerin hareketi şekil 89'da gösterilmiştir. Diğeri ise ayarlama görevi yaparak stabilizatöre sürekli bir moment tatbik eder ve uçağın istenen konumda boyuna dengesini sağlamaya yarar. Fletner, stabilizatörün çalışmasıyla bağlantılıdır ve stabilizatörden daha fazla açılması ile pilota gelen kuvveti artırır. Bundan dolayı pilot dümeni daha fazla hareket ettiremez ve gereğinden büyük yüklerle karşılaştıramaz. İrtifa fletneri hareketi; İrtifa dümeni maksimum yukarı durumda iken;
Burun yukarı 0± 0.50
Burun aşağı 15± 1.50'dir.
Şekil 89 - Fletnerin kullanımına bir örnek
5.2.4.2.3. İstikamet Dümeni Fletneri: İstikamet dümeni fletneri pedestal kumanda paneli üzerinde bulunan ve yatay duran bir butonla kumanda edilir. Fletner sisteminde hareket, koruma içindeki bir kablo vasıtasıyla verilir. Fletnerin sağa döndürülmesi uçak burnunu sağa, sola döndürülmesi uçak burnun sola döndürülmesini sağlar. İstikamet dümeni fletneri hareketi;
Sağa 10± 20
Sola 25± 20'dir.
İrtifa dümeni fletnerinin sağa olan hareket sahasının düşük olmasının sebebi pervanenin sağa dönüşlü olmasıdır.
Uçuş kumandalarını hareket ettirmeye yarayan birçok sistem mevcuttur. Şekil90'da uçakta bulunan uçuş kumanda kontrol sistemlerine örnek gösterilmiştir.
Levyeler ile kanatçık, irtifa dümeni hareket ettirilir. Pedallar ile istikamet dümeni hareket ettirilir. Ayrıca pedallar ile yerde fren yapılır. Levye veya pedal ile verilen kumandayı kumanda yüzeylerine, mekaniki olarak, hidroliki olarak, elektriki olarak veya diğer sistemler yardımı ile iletebiliriz.
Şekil 90 - Uçuş kumanda kontrol sistemi genel görünüşü
5.2.5. İniş Takımları
TB20 uçağı iniş takımları iki ana ve bir burun iniş takımı olmak üzere üç tekerleklidir ve iniş takımları içeri alınabilir tiptedir. Burun ve ana iniş takımlarında havalı-yağlı tip (oleopnömatik tip) amortisörler kullanılmıştır. Her ana iniş takımında tekerleğin iç tarafına yerleştirilmiş tek diskli hidrolik fren ünitesi bulunmaktadır. TB20 uçaklarının iniş takımları şekil 91'de gösterilmiştir.
Şekil 91 - TB20 Uçağı İniş Takımları
İniş takımlarının açılıp kapanması gücünü elektrik tahrikli hidrolik güç kutusundan alan hareketlendirici silindirler tarafından sağlanır. Sistemdeki hidrolik sıvı seviyesi bir seviye çubuğu ile doldurma kapağından kontrol edilebilir. İniş takımı kontrolü sol alt panelin sağ köşesinde bulunan iki pozisyonlu kol tarafından sağlanır. İniş takımları içeri alınırken ana iniş takımları iç tarafa doğru, burun iniş takımları ise geriye doğru alınır.
Hidrolik park frenini kontrol eden kol alt panelin sol tarafına yerleştirilmiştir. Burun tekerinin yönlendirilmesi istikamet dümeni ile bağlı istikamet dümeni pedallarının kullanılması ile sağlanır.
Burun ve ana iniş takımlarında iç lastiğe sahip, iki yanaklı ve hafif alaşımlı lastikler kullanılmaktadır.
İniş takımları içeriğinde bulunan konular şöyledir;
Ana iniş takımları
Burun iniş takımı
Açılma ve kapanma
Hidrolik güç üretimi
Tekerlekler ve frenler
Burun iniş takımı yönlendirmesi
Pozisyon ikaz ve alarm sistemleri
İniş takımları gövde yapılarının bir parçası olmasına rağmen bu bitirme ödevinde daha fazla detaya girilmeyecektir.
