1-KURUŞULUŞUN TANITIMI
Adı :TAI (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii)(Turkısh Aerospace Industry)
Yeri :İstanbul yolu 30. Km Akıncı-ANKARA
Yerleşim Planı :Ek-1 de verilmiştir.
Organizasyon şeması :Ek-2 de verilmiştir.
1-1 KURULUŞUN TARİHÇESİ VE GENEL BİLGİLER
Türkiye’de hava platformlarının tasarımı, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI), 15 mayıs 1984 tarihinde kurulmuştur.
TAI’nin vizyonu; başta T.S.K. olmak üzare, öncelikle ülke ihtiyaçlarının karşılanması için uygun sahalarda yapacağı AR-GE çalışmaları ile teknoloji transferini özümseyerek özgün tasarımlar yapan, sürekli gelişme ile rekabeti karşılayan ve dünya pazarında yüksek kalitedeki ürünleri zamanında ve uygun fiyatlar ile üreten bir şirket olarak tanınmaktadır.
TAI’nin misyonu; zaman içinde ülke ihtiyaçlarının gerektireceği kabiliyetleri kazanarak nihai amacı olan tüm sistemleri, öncelikle ülke ihtiyaçlarının karşılanması ve dünya pazarı için geliştirmektedir.
Akıncı_Ankara’da, 160.000 metrekaresi kapalı olmak üzere toplam 2.300.000 metrekarelik bir alan üzerine kurulu modern bir döner ve sabit kanatlı uçak üretim tesisine sahip olan TAI, yüksek teknoloji ürünü makina ve teçhizatla donatılmış olup, parça imalatından uçak montajı, uçuş testleri ve teslimine kadar son derece geniş üretim kabiliyetlerine sahiptir.
TAI kalite sistemi dünyaca kabul görmüş NATO AQAP-110, ISO-9001, MIL-Q-9858A ve D6-82479 BQMS standartlarını karşılamaktadır.
TAI’nin mevcut deneyimi F-16 Savaşan Şahinler, CN-235 hafif nakliye uçakları, SF-260 eğitim uçakları, Cougar AS-532 helikopterlerinin ortak üretiminin yanısıra, kendi tasarımı olan insansız hava aracı, hedef uçağı ve zirai ilaçlama uçağı gibi ürün geliştirme programlarını kapsamaktadır. Şirket ayrıca Türk Silahlı Kuvvetleri Taarruz Helikopterleri ile Türk İnsansız Hava Aracı üretim programlarında ana yüklenicidir.
TAI’ nin ana faaliyet alanları arasında Türk Silahlı Kuvvetleri’ nin envanterinde bulunan sabit ve döner kanatlı hava platformlarının modernizasyon, modifikasyon, ve sistem entegrasyonu programları ile satış sonrası hizmetleri de bulunmaktadır.
Türk Hava Kuvvetleri F-16’ larının elektronik harp ve yapısal tadilatları, S-2E Tracker Deniz Karakol Uçakları’nın Yangın Söndürme Uçağı’na dönüştürülmesi, CN-235 platformlarının Deniz Kuvvetleri ve Sahil Güvenlik Komutanları’nın Deniz Karakol/Gözetleme görevleri için modifikasyonu, Cougar AS-532 helikopterlerinin modernizasyonu ile S-70 helikopterlerinin Dijital Kokpit mosifikasyonu bu alanda gündemde olan başlıca programlardır.
TAI, kuruluşundan bu yana, Hava Kuvvetleri Komutanlığı için Öncel I Projesi kapsamında (1987-1995) 152, Öncel II Projesi kapsamında (1995-1999) 80 ve Mısır Hava Kuvvetleri Komutanlığı için de (1993-1995) 46 adet F-16 imal ederek teslim etmiştir. İtalyan AGUSTA firması ile imzalanmış olan sözleşme kapsamında TAI, Türk Hava Kuvvetleri için (1991-1993) 34 adet SF-260D Başlangıç Eğitim Uçağıüretmiştir. İspanyol CASA firması ile imzalanmış olan sözleşme ile de TAI, Türk Hava Kuvvetleri’ ne (1991-1998) 50 adet CN-235 Hafif Nakliye Uçağı teslim etmiştir.
Ayrıca, Airbus Military Company’ e (AMC) tam üye olan TAI, Milli Sanayi Kuruluşu olarak Avrupa’nın önde gelen Aerospace (DASA), FLABEL, ve OGMA, havacılık firmalarıyla birlikte, Geleceğin Büyük Uçağı’ nın (A400M) geliştirme çalışmalrına devam etmektedir.
1-1-1 TAI’nin ortakları
Tusaş-Türk Uçak Sanayii A:Ş 49%
Lockheed Martin Of Turkey,Inc. 42%
Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı %1.9
General Elektric.Technical Services Co.Inc. 7%
Türk Hava Kurumu 0.1%
TÜRK 51% AMERİKAN49%
TAI
1-1-2 Tai’nin Gelişmesinde Önemli Tarihler
16 Temmuz 1970 Türk Hava Kuvvetleri’ni Geliştirme Vakfı kurulmuştur.
30 Ocak 1976 Tusaş-Türk Uçak SanayiiA:Ş’nin faaliyete geçmiştir.
09 Aralık 1983 Türkiye Cumhurriyeti ile ABD arasında 160 uçaklık Mutabakat Anlaşması imzalanmıştır.
15 Mayıs 1984 TAI-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A:Ş kurulmuştur.
01 Eylül 1984 TAI faaliyete geçmiştir.
30 Ekim 1984 Temel atma töreni gerçekleştirilmiştir.
130.000 Metrekareyi aşan kapalı alanda modern bir uçak sanayii tesisi kurulmuştur.
800 lojman, misafirhane, sağlık merkezi, ilköğretim okulu, kreş ve alışveriş merkezini kapsayan sosyal tesisler inşa edilmiştir.
Havacılık alanında 2200 kişi istihdam edilmiş ve eğitilmiştir.
Günümüzün en ileri ve yüksek teknoloji ürünü uçaklarının üretilmesi için gerekli kabiliyetler yaratılmıştır.
Kompozit tesisi 19845 1994’de üretime başlamıştır.
Zirai Mücadele uçağı, TAI’nin ilk özgün Türk tasarımı, pilotlu uçak projesidir.Çalışmalar 16 Şubat 1998 ‘de başlamıştır.
Airbus Gövde Panelleri (Kısım 18)sözleşme 11 Mayıs 1998’de yürülüğe girmiştir.
S-2E Yangın Söndürme Uçağı Tadilatı.TAI ile Marsh firması arasında 19 Ocak 1999 ‘da yürürlüğe giren sözleşme ile 1 prototip uçağın tadilatı gerçekleştirilmiştir.
Boeing-737 Wing Tip Assembly imalatı. Sözleşme 19 Şubat 1999 tarihinde yürülüğe girmiştir.
Sikorsky S-70A Helikopter.Tesellüm, hangar, ve Retrofit işlemleri yapılması.Sözleşme 28 Mayıs 1999 tarihinde imzalandı.
CN-235 Hafif Ulaştırma Uçağı İspanyol CASA firması ile ortak üretimi toplam 9 adet. Sözleşme 23 Temmuz !)99’da yürürlüğe girmiştir.
Kara ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları için 13 adet Atış Hedef Uçağı ve 2 adet Takip hedegf Uçağı için MSB:lığı ile 28 Aralık 1999 tarihinde sözleşme imzalanmıştır.
1-3 KURULUŞTA ÜRETİLEN BAZI ÜRÜNLER
1-3-1 ( F-16 Savaş Uçağı)
Teknik Özellikleri:
Boyutlar:
Kanat Açıklığı 9.144m (30 ft 0 in)
Kanat Açıklık Oranı 3
Uzunluk 15.07 (49 ft 5.2in)
Alanlar:
Kanat Alanı: 27.88 m2 (300 ft2)
Ağırlıklar:
Azami Kalkış Ağırlığı 19.204 kg (42300lb)
Boş Ağırlığı 8.750 kg (19.300 lb)
Muharebe ağırlığı 12.474 kg (27.500 lb)
Performans:
Planlanan Hızı 2 Ses Hızı (Mach 2+)
Planlanan Yük Faktörü 9 gr
Planlanan Hizmet Ömrü 9.000 saat
Güç ünitesi:
Model F110-GE 129
Azami Motor Takatı 29.500 lb
1-3-2 (CN-235 CASA Uçağı)
Teknik Özellikleri:
Boyutlar:
Kanat açıklığı 25.81 m
Arka Rampa Kapısı 3.04 m*2.35 m (9.97 ft*7.7 ft)
Arka Üst Kargo Kapısı 2.37 m*2.35 m (7.77 ft* 7.7 ft)
Uzunluk 21.40 m (70.20 ft)
Kabin Genişliği 2.70 m (8.856 ft)
Kabin Yüksekliği 1.90 m (6.166 ft)
Kabin Uzunluğu 9.65 m (32.65)
Kanat Açıklık Oranı 11.27
Alanlar:
Kanat Alanı 60 m2 (645.6 ft2)
Ağırlıklar: Taktik Lojistik
Azami Kalkış Ağırlığı 14.400 kg 16.500 kg
Azami İniş Ağırlığı 14.200 kg 15.500 kg
Azami Yakıt ile Boş Ağırlığı 13.600 kg 14.800 kg
Azami Taşıyabileceği Ağırlık 4.800 kg 6.000 kg
Performans :
Azami seyir Hızı 452 km / h (224 kts)
Kalkış Mesafesi 860 m (2.820 ft)
İniş Mesafesi 645 m (2.115 ft)
Servis Tavanı (2 motor ile) 7.560 m (24.800 ft)
Servis Tavanı (1 motor ile) 3.535 m (11.600 ft)
1-3-3 (AS-235 COUGAR Helikopteri)
Teknik Özellikleri:
Boyutlar:
Toplam Uzunluk (Rotor Dönerken) 18.70 m (61.35 ft)
Gövde Uzunluğu (Kuyruk-Rotoru Dahil) 16.29 m (53.44 ft)
Yükseklik 4.92 m (16.14 ft)
Genişlik (Paller Kanatlanmış Olarak) 3.79 m (12.43 ft)
Ana Rotor Çapı 15.60 m (51.18 ft)
Kuyruk Rotoru Çapı 3.05 m (10 ft)
Ağırlıklar:
Azami Ağırlık (Normal) 9.000 kg (19.840 lb)
Azami Ağırlık (Harici Yükle Birlikte) 9.350 kg (20.615 lb)
Boş Ağırlık 4.800 kg (9.876 lb)
Kapasite:
2 Turboşaft Motor (Turbomeca Maakila 1A1)
Motor Başına Azami Güç 1.877 bg (1.877shp)
Kalkışta Azami güç 1.919 bg (1.819 shp)
Azami Toplam Ağırlıkta Performans:
Azami Hız (Yapısal Hız Sınırı) 278 km/s (150 kts)
Deniz Sevisinde Seyir Sınırı 258 km/s (139 kts)
Deniz Sevisinde Tırmanma Hızı 7.2 m/s (1.417 ft/min)
Servis Tavanı 3.450 m (11.319 ft)
Havada Tutunma Tavanı (Yer Etkisi İçinde) 1.650 m (5.413 ft)
Standart Yakıt Depolarıyla
Deniz seviyesinde Menzili 800 km (432 nm)
1-4 TAI’DE HİJYEN VE GÜVENLİK
TAI’nin güvenlik bölümü, iki ayrı birimden oluşur. Bu Bölümlerden ilki, genel güvenlik bölümüdür. Bu bölüm fabrikanın sınırladığı alanlar dahilinde iç ve dış asayişten sorumludur. Diğer bölümler ise fabrika içindeki iş kazalarını önlemek yada müdahelede bulunmak amacıyla kurulan Hijyen ve İş Güvenliği depatmanıdır. Hijyen ve İş Güvenliği esas olarak işçinin korunmasını amaçlar.
Bunu sağlamak için fabrikanın her bölümünün şefleri ile koordinasyon kurarak, gerekli denetimleri sağlar. Ayrıca atelyelerin arasında bulunan ilk yardım kliniği tüm vardiyelerde sürekli hizmet verir. Fabrika içerisinde yine fabrika araçları ve çalışanların güvenliği için yer çizgileri, operatörler için göz, kulak, ve ellerin korunmasının şart olduğu yazılı olarak kendilerine bildirilir.
Fabrikanın bazı bölümleri, özellikle uçağın son montaj hattı ve uçuş hattı hijyen açısından çok önemlidir.Bu bölgelerin temizliği uçağın havada kalması için çok önemli bir faktördür. Montaj sırasında unutulan bir kalem, bir çivi, vida, yerinden çıkan bir parça ya da unutulan en küçük bir şey, uçağın çıkacağı yüksek hız ve ivmelerde bir bıçak etkisi gösterir.
1-4-1 FOD (Yabancı Madde Hasarı)
Uçağın montajı sırasında içinde unutulan parçaların tümüne FOD (Foreign object Damage) Yabancı Madde Hasarı denmektedir.Bunlar:
1.Metal Maddeler: Uçak ve Motor Donanımı (somunlar, civatalar, kelepçeler, rondelalar, teller, vb..) takımlar( anahtarlar, tornavidalar, penseler, deney donanımı vb..) ve imalaat artıkları ve döküntülerini de içeren çeşitli metaal maddeler (kulaklıklar, yer kabloları, emniyet pimleri, çivilar, perçin başları, makinadan çıkan talaşlar, vb…)
2.Taşlar: İnce çakıl, kaya kum gibi doğal taşlar; beton, katran gibi insan yapısı sert maddeler.
3.Çeşitli Maddeler: Tahta parçaları; elektronikaksama ait parçalar (dirençler, kondansatörler, diyotlar, lehim vb…); koruyucu tapalar, lastik, bez, kağıt, sigara izmariti, çeşitli kalemler vb…
Fod Yönünden Duyarlı Alan:Uçağın ya da destek teçhizatının, yabancı madde hasarına uğraması olasılığının yüksek olduğu, ya da yabancı madde döküntüleri içerdiği kanıtlanmış kısımları. (Örneğin, temizliği ya da muayenesi zor olan alanlar ya da motor girişinin civarı gibi alanlar)
1-4-2 TAI’de FOD önleme uygulaması
TFP EKİP LİDERİ: TFP toplantı gündemini hazırlar ve dağıtır.TFP ekibini her ay bir defa ya da ekip üyelerinden herhangi birinin gerekçeli isteğini toplar. TFPCP gereklerini uyarınca Ekibi yönetir.
TFP EKİBİ: Mevcut ve Potansiyel FOD konularını görüşür ve karar alır.FOD önleme çalışmalarının ilgili tüm departmanları ve görev alanına giran personeli kapsamasını sağlar. Her birimin, FOD önleme konusunda o günkü koşullara uygun bir yöntemi olmasını sağlar. Tüm TAI Departmanlarını her türlü denetime hazır olmaları konusunda yönlendirir. FOD, Denetim Koordinatörünü atar ve FOD Fabrika Denetim Ekibi üyeleriyle denetim programını onaylar.
FOD Denetim Koordinatörü: Rastgele yapılaan FOD denetimlerinin yürütülmesini koordine eder.Tüm FOD olaylaarı ve alınacak düzeltici işlemler konusunda aylık raporlar hazırlar, TFP ekibi ile ilgili yönetime gönderir.
KT İşlemleri (Kalite Bilgi İşlem Merkezi) : FOD olayları ile ilgili, istatiki bilgiyi de içeren, aylık raporlar hazırlar ve dağıtır.
İlgili Tüm Departman Başkanları: İlgili tüm alanlarda TFPCP uyarınca FOD önleme ve kontrol izlemesini sürdürür. Gerekli düzeltici işlemlerinin uygulanmasını sağlar.
Tüm İş Görenler: TFPCP ilke ve usullerine uyar. Aykırı durumları ilk amirine bildirir.
TFP Ekibi: Yeterlilik ve Uygunluk sağlamak için YFPCP ‘yi yıllık olarak değerlendirilir.Gerekli düzeltmeleri yapar. Uygulanmadan önce Yönetim Müdürlüğünün onayını alır.
TAI’de 20 Günlük MM200 ISI ve İŞ MAKİNALARI Staj programım aşağıdaki tabloda gösterilen bölümlerde geçmiştir.
Kuruluş tarafından bana verilen program Ek-5’de verilmiştir.
KONU EĞİTİM
SAATİ
BRİFİNG 8
HİJYEN VE GÜVENLİK 4
F-16 TANITIM 2
CN-235 TANITIM 2
AS-235 TANITIM 2
(FOD) YABANCI MADDE HASARI 2
MALZEME VE ÜRETİM PLANLAMA 4
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ 4
İMALAT MÜHENDİSLİĞİ 4
TEDARİK 2
ALT SÖZLEŞME YÖNETİMİ 2
TASARIM VE GELİŞTİRME 4
TESİSLER 4
TAKIM PARÇA İMALATI 4
BİLGİSAYAR 2
PAZARLAMA VE SATIŞ 2
İMALAT MÜHENDİSLİĞİ 4
KALİBRASYON 1
KONFİGÜRASYON KONTROL VE MÜH.HİZMETLERİ 2
MONTAJ VE UÇUŞ HATTI İŞLEMLERİ 4
KOMPOZİT İMALATI 34
ISI SANTRALI 64
2-TAI KOMPOZİT VE METAL YAPIŞTIRMA (CAMB) TESİSİ
Havacılık ve Uzay Sanayi alanında dünya pazarında rekabet edebilme
yeteneğine sahip olmayı amaçlayan TAI için, kompozit ve metal yapıştırma teknolojisine sahip olmak son derece önemli idi.TAI’nin hafif nakliye uçağı üretmesini amaçlayan proje ile birlikte CAMB tesisi kurulması da gündeme gelmiştir.TAI CAMB tesisi kurmaya karar vermekle, havacılık ve uzay sanayiindeki teknolojik alt yapı, kapasite ve yeteneğini de önemli ölçüde geliştirecek bir adım atmış oluyordu.
TAI CAMB tesisinin tasarımı esnasında, yerleşim planı, ekipmanlar ve iş akışı seçilirken şirketin ileride alabileceği yeni projeler ile kompozit ve metal yapıştırma alanında dünyadaki en son teknolojik gelişmeler ve büyük boyutlu uçak parçaları yapabilme ihtimalleri de göz önünde bulunduruldu.
2-1 TESİSİN YERLEŞİM PLANI ve İŞLEM MERKEZLERİ
Ek-6’da gösterilen TAI CAMB tesisi 9450 m2’lik bir kapalı alanı kapsamaktadır. Bununla berabar, şu anda bu alanın 7000 m2’ lik kısmı parça imalatında kullanılmaktadır. TAI yeni ve değişik projelerde yer aldıkça CAMB Tesisi de genişletilebilecektir. CAMB Tesisinin Fabrika içerisindeki yeri seçilirken, Tesisin aynı zamanda, gerektiği taktirde yeni tesisiler eklemek sureti ile genişleyebilme olanağı da göz önünde bulundurulmuştur.
Tesisteki belli belli başlı alanlar şunlardır
2-1-1 Kimyasal temizleme ve yüzey hazırlama alanı
Metal yapıştırma öncesi vazgeçilmez koşul olan metal yüzeylerin temizlenip yapıştırma işlemine hazırladığı, bir dizi kimyasal banyoların bulunduğu bu hat, 46 m uzunlukta, 18 m genişlikte ve 10 m yükseklikte kapalı bir alan içerisindedir.
Bu kimyasal temizleme hattında, Fosforik Asit Anodize ve F.P.L.Etch (aşındırma)proseslerinden, projelere bağlı olarak gerekli alanı kullanmaktadır. Bu hatta solvent buharı ile yağ giderme, temizleme ve aodizing işlemlerinin yapıldığı bir dizi tank ve fırınlar mevcuttur. Kimyasal tankların ebedı 6 ve 9 m boy, 3 m derinlik ve 1 m genişlikte olup, gerektiğinde tankların boyu 12 m ‘ye çıkartılabilecektir.
Kimyasal temizleme ve yüğzey hazırlama işlemleri sonrası alüminyum parçalara priming işleminin uygulandığı bir alanda yukrda sıraladığım alanın yanında mevvuttur.
2-1-2 Temiz oda
Kompozit parçaların üretiminde kullanılan pregpeg ve adhesivler ile primer uygulanmış metaller cure edilmeden (pişirilmeden) önce sıcaklık, nem ve toz miktarı kontrollü ortamlarda bulundurulmak zorundadırlar.Parça imalatında önemli bir aşama olan lay-up (yayma) işlemlerinin gerçekleştirildiği TAI CAMB Tesisindeki Temiz Oda, bu konuda dünyada en yaygın standart olan FED:SPEC 209’da belirtilen CLASS 100.000 sınıfında olacak şekilde inşa edilmiştir. Sıcaklık 21+/-3 deg. C. Nisbi Nem %45 +/-10 ve toz büyüklüğü de maximum 10 mikron olan Temiz Oda’nın boyu 38 m, genişliği 30m ve yüksekliği 4m’dir.
2-1-3 Pişirme alanı
Temiz Odalarda hazırlanan kompozit ve metal bonding parçalar daha sonra pişirilmek (curing)amacı ile bu alana getirilirler.Azot Sistemi, basınçlı Hava Sistemi, Trafo ve Soğutma Sistemlerinden oluşan yardımcı üniteleri ile birlikte bir otoklav ve fırının (cure oven) bulunduğu bu alan tesis binasının hemen güneyinde, binanın dışında bulunmaktadır. Bu bölümde belli bir alan, gerektiğinde satın alınabilecek ikinci bir otoklav için ayrılmıştır.
2-1-4 Kalıptan çıkarma alanı
30 m.uzunluk ve 30 m. genişlikteki bu alan, otoklav ve /veya fırına gidecek parçaların curing öncesi hazırlık işlemlerinin yapıldığı ve curing sonrası kalıptan çıkarma işlemlerinin uygulandığı bir alan olup, gerekli tüm yardımcı el aletleri ile donatılmıştır. Ayrıca Temiz Odaya lay-up öncesi gönderilecek kalıplara ‘mold reasing agent’ uygulama işlemide bu alanda gerçekleştirilmektedir.
2-1-5 Kenar işleme ve delme alanı
Kalıplarında çıkartılmış kompozit ve metal bonding parçaların kesin boyutlarına getirilmesi amacı ile yapılan kenar işleme ve delme işlemlerinin uygulandığı bu alan 30 m boyunda ve 14 m genişliğindedir. Bu alan aşındırıcılı Su Jeti (Abrasive Waterjel), çeşitli testere, matkap gibi tezgahlar mevcuttur.
2-1-5 Muayene Alanı
Kalite Kontrol Bölümünce kullanılan yaklaşık 250 m2lik bu alanda, üretimi tamamlanmış kompozit ve metal bonding parçaların tahribatlı ve tahribatsız işlemleri gerçekleştirilmektedir.
2-1-6 Montaj alanı
Üretimlerini tamamlamış detay parçaların montaj işlemleri, 34 m uzunluk ve 20 m genişliğe sahip bu alanda gerçekleştirilmektedir.Montaj işlemlerinde kullanılan değişik kesme ve delme takımlarının da bulunduğu bu alanda ayrıca 5 ton’luk bir tavan vincide mevcuttur.
2-1-7 Balpeteği işleme alanı
18 m boyunda ve 18 m genişliğinde bu alanda, kompozit ve metal bonding parçaların üretimimde kullanılacak metalik ve non-metalik balpeteklerinin ilk kesim, kenar ve yüzeylerinin bitirme işlemleri gerçekleştirilmektedir.
2-1-8 Balpeteği temizleme alanı
Kesim işlemleri tamamlanmış non-metalik balpeteklerinin lay-up işlemi öncesi temizleme işlemleri bu alanda gerçekleştirilir. Balpeteklerinin temizlenmesinde kullanılacak havanın filtre edilmesi amacı ile gerekli donanımlarda bu alanda mevcuttur.
2-1-9 Yardımcı alanlar
Tesiste parça, T.A.M. ve hammaddeleri muhafaza etmek amacıyla Tesisin çeşitli işlemlerini yerine getirecek alanlar bulunmaktadır.
2-2 TESİSİN TEMEL EKİPMAN VE MAKİNALARI
CAMB Tesisinde bulunan makina ve ekipmanlar, yardımcı tesisatlar ile bunların teknik özelliklerine göre iki grupta incelebilir.
1) Ana Makina ve ekipmanlar
2) Yardımcı Makina ve ekipmanlar
2-2-1 Ana Makina ve Ekipmanlar
TANIM/İMALATÇI FİRMA ADET BOYUTLAR/SPESİFİKASYONLAR
• AUTOCLAVE
Thermal Equıpment Corp.
ABD
1
Çap 3.6 m x Boy 14 m
17 atü (250 psi), 400+/-2 deg.C
Isıtma-Soğutma hızı: 1-5.5 deg.C/dak.
Bilgisayar Kontrollü, hava ve azot gazı ile şarj edilebilir, vakum sistemli, elektrik ısıtmalı
• CURE OVEN
Sistem Teknik A.Ş
TÜRKİYE
1
Boy 12 m x Gen.4 m x Yük 2.5 m
375+/-3 deg.C, Isıtma-Soğutma Hızı:
1-5 dig.C/dak., elektrik Isıtmalı,
Vakum Sistemli, indikatör ve kayıt Cihazlı
• CNC PLY CUTTING
MACHINE
Investronıca
ISPANYA
1
Boy 7.2 m x Gen. 1.8 m
CNC Kontrollü, Köprülü TİP, Nesting-Digitizing Ekipmanlı, grafik özellikli Vakum Tablalı
• ABRASIVE WATER-JET CUTTING MACHINE
Flow
ALMANYA
1
Boy 4.4 m x Gen.2.7 m Yük.1.0 m
Elle Kumandalı Su ve Aşındırıcı ile
Kesme ekipmanlı, Basınç 3700 bar, Su akış Debisi 6.8 lt/dak.
• AUTOMATED ULTRASONIC
SQUIRTER SYSTEM
Tecal
İSPANYA
1
Boy 12 m x Gen. 3.5 m x Yük. 1.3 m
500 mm/san. Tarama Hızlı, 4 Eksende
Bilgisayar kontrollü
• CORE MILLING MACHINE
Altınkaya
TÜRKİYE
1
Boy 3.5 m x Gen. 1.5 m x Yük. 4 m
4 Eksende Dijital Okumalı, Köprülü Tip,
Döner Vakum Tablaalı, Pnömatik İş Kafalı
2-2-2 Yardımcı makina ve ekipmanlar
TANIM ADET
Şerit Testere 4
Matkap Tezgahı 3
Zımpara Tezgahı, Kayışlı, Diskli 3
İkili Bileme Taşlama Tezgahı 4
Perçin Tezgahı 1
Isı ile Yapıştırma Tezgahı 1
Paraplast Ergitme Ekipmanı 1
Soğutma ve Derin Dondurma Ekipmanı 2
Plastik Presi 1
CO2 Temizleme ekipmanı 1
Fırın 1
Sıcak Sulu Sızıntı Test Tankı 1
Çeşitli Ölçme ve Test Ekipmanları --
Çeşitli Transfer ve Test Ekipmanları --
Çeşitli Atelye Masa, Raf ve İş tablaları --
Birleştirme Tamir Konsolü 2
Taşınabilir Vakum Pompası 6
Termokupl Kaynak ve Kontrol Cihazı 2
Çeşitli Yardımcı Transfer Pompaları --
Boya Karıştırıcı 1
2-3 TESİSİN YARDIMCI TESİSAT VE SİSTEMLERİ
Elektrik (380 V/220 V, 3 Faz, 50 Hz.)
Basınçlı Hava (7 Kg/cm2)
Vakum Sistemi (500 mmHg)
Su (54.5 – 5 bar)
Sıcak Su
Deinnize Su (İletkenlik: 3-7 mikron)
Buhar (189 deg.C, 12-14 atm.)
Azot ve Hava Sistemleri
Endüstriyel Atık Ön Arıtma Tesisi için Transfer Donanımı
Yangın Önleme
2-4 TESİS ORGANİZASYONU VE ÇALIŞANLARI
TAI CAMB Tesisi Takım ve Parça İmalat Müdürlüğü’ne bağlı bir şefliktir.(Superintendent).Kompozit ve Metal Bonding parçaların imalatından sorumlu iki ayrı Genel Formen bu şefliğe bağlıdır.
CAMB Bölümünün şu anki teknik kadrosunun tamamı Taı kökenli olup İspanya’da CASA Tesislerinde Kompozit ve Metal Bonding parça imalatı ile gerekli ekipman ve sistemin kullanımı konusunda sınıf içi ve işbaşı eğitimine tutulmuşlardır.
2-5 TESİSE DESTEK SAĞLAYAN DİĞER BÖLÜMLER
TAI, Takım-Aparat-Mastar (TAM/Tooling)Bölümü TAI’de halen yürütülmekte olan projelerde gerek tasarım gerekse de imalat bazında başarılı çalışmalarını yürütmektedir.Bu amaca yönelik en son gelişmeler TAI’de mevcuttur.
Kompozit teknolojisinin TAI’ ye girmesi ile birlikte T.A.M Bölümü de gerekli çaloşmalrını yapmış ve bazı elemanlar kompozit kalıpların üretimi amacıyla İspanya’da eğitim görmüşlerdir.Bu ekip, önceki tecrübeleri ile yeni edindikleri bilgileri TAAI’de Kompozit kalıp tasarım ve imalatında değerlendirmektedirler.
CAMB Tesisi yerleşim planı hazırlanırken, Aaraştırma ve Geliştirme Çalışmalarının ne denli önemli olduğunun bilinci ile tesiste ayrı bir alan, TAI Araştırma ve Geliştirme bölümünün faaliyetlerine ayrılmıştır.
Ayrıca TAI’de mevcut Nümerik Kontrollü ve Konvansiyonel Talaşlı İmalat, saç şekillendirme, Boya ve Montaj Atelyeleri gibi imalat birimlerinin yanısıra Üretim Planlama ve Kontrol ile Kalite Kontrol Bölümlerinin bilgi ve deneyimleri de CAMB Bölümünün faaliyetlerine çok önemli destek sağlamaktadır.
3 - ISI SANTRALI
MM200 ISI ve İŞ MAKİNALARI STAJ’ımın bir kısmını gerçekleştirdiğim Isı Santralinde 6 adet buhar kazanı bulunmaktadır.
Tüm TAI Tesislerinin ısı ihtiyacını karşılayan santralde 20 kişi çalışmaktadır.
160.000 kapalı alana sahip fabrika ve sosyal tesislerin ısı enerjisi ihtiyacı ile ilgili bilgiler:
EK-7:Üretim binalarında ısı ihtiyacı
EK-8:Üretim harici binalarda ısı ihtiyacı
EK-9:Tüm TAI genelinde yaz-kış ısı ihtiyacı dağılımı olarak verilmiştir.
3-1 BUHAR KAZANLARI
Gelişen teknoloji beraberinde endüstriyel rekabetide getirmiştir.Isıtma sistemlerinde yakıt olarak katı,sıvı veya gaz yakıtlar kullanılabilmektedir.
Bu yakıtlar üretilmesi gereken ısı enerjisi miktarına,rekabet ortamına ve maliyet hesabına göre şeçilmekte,buhar kazanları ise kullanılan yakıtın cinsine göre değişmektedir.
Kazanlar temel görev olarak buhar üretiminde kullanılmakta ve dolayısıyla üretilen buharın diğer birimlere borularla iletilmesi ile ısınmayı sağlamaktadırlar.
Günümüzde kazanlarda bağlantı sistemleri otomatik olarak çalışmaktadır.Suyu otomatik olarak alır ve boşaltır.Yakıt gelmediğinde veya su seviyesi düştüğünde arızaya geçer ve çalışmaz.Buhar seviyesi aşırı yükseldiğinde otomatik olarak durur.
3-1-1 Buhar kazanlarının çalışması
Isı enerjisini elde etmek için kullanılacak olan yakıt önce ön ısıtıcıya gelir.Yakıt ön ısıtıcıdan geçişinin ardından brülörler yardımıyla alev hücresine geçer.Brülörlerden çıkan alev tek şerit halinde değil bir sistemle dağınık olarak alev hücresine girer.Gözlem deliklerinin yardımıyla bunun kontrolü yapılabilir.
Alev normal olarak püskürtülmüyorsa basınç ayarı kontrol
edilmelidir.Yakıt provoze yaparak yanar.Burdan çıkış yaparak bacaya gider.
Alev hücresinin yerini bazı kazanlarda buhar boruları almıştır.Bu yolla buharın giriş ve çıkışı bu borularla sağlanır.Bir miktar buhar boruya girerken bir miktar buhar çıkar.
Brülörlere gelecek olan yakıt bir yakıt tankında depo edilmektedir.
Göstergeler yardımıyla kazanın içinde varolan yakıt miktarı görülebilir.
Yakıt tankının içinde serpantin dolaşır.Serpantin depolanan yakıtı belli oranda ısıtarak sistemde akışını kolaylaştırır.
Yakıt Eşanjöründe de buhar serpantini kullanılmaktadır.Yakıt pompası ise gerekli olan basıncı sağlayarak bu akışı sağlar.
Besleme pompası su ihtiyacını karşılar.Kazanın otomatiğe geçmesini sağlayan parça prostattır.Su göstergelerinde su seviyesi,Mono-metrelerde ise basınç ayarı gözlemlenip,gerekli ayarlar yapılabilmektedir.
Buhar,kollektörlerden vanalarla diğer bölümlere gönderilir.
Kazanlarda yoğunlaşan buhar borulardan geçerek depoya gider.Oradanda su deposuna iletilir ve bu sayede su sarfiyatı azaltılmış olur.
3-1-2 Kazan çeşitleri
Yarı silindirik kazan
Bu kazanlar genellikle buhar için 160 metekarelik,10 atü buhar basıncında ve 1,2.106 ile 1,7.106 kcal/h civarında ısı enerjisi üretebilirler.
Verimleri silindirik kazanlara göre daha düşük olmasına karşın
Oldukça kullanışlı kazanlardır.
Ocak hacmi oldukça büyük yapılabilir.Konstrüksyonunun iyi
yapılması durumunda ocak gazları tam yanma yapmama sonucunda baca çıkış gazlarında karbonmonoksit miktarını arttırır.
Yanma sonucu yüksek sıcaklığa sahip gazlar yükselerek ikinci çekime
girerler.Burada gaz ısısı radyasyon ve konveksiyon ilesu tarafına geçerek buharlaşma veya sıcak su üretimini sağlamış olur.Gaz ısısını ikinci veya üçüncü çekme borularından geçerek suya verir ve açık havaya çıkmak üzere bacaya gider.
Silindirik kazanlar
İçten yanmalı kazanlardır.Yakıt doğrudan kazanın içinde ve yanma hücresi olan düz veya ondule şekilli külhanlar içinde yanar.
30 atü’ye kadar olan düşük kapasiteli buhar üretimi için imal edilen bu kazanlar maksimum yükte 27ton/h ile 22ton/h arasında işletme yükünde buhar üretebilmektedirler.
Seri kazanlardır ve işletmecilik yönünden bakıldığında oldukça ekonomiktirler.Verimleri %92’ye ulaşmaktadır.
Kazanda sıvı veya katı yakıtın yanabilmesi için ocak kısmı bulunmaktadır.Ocak,kazanda üretilen buhar basıncının miktarına göre düz borulu veya ondule tipli olabilir.
Ocakta yanan yakıttan üretilen sıcak gazlar,arka duman bölmesinde yön değiştirerek ikinci çekim borusuna girer ve hesaplanan baca sıcaklığına kadar soğuyarak kazanı terk eder.
Ocak borusu ondule saçtan yapıldığında hem uzunlamasına mükemmel bir esneklik hemde ezilme ve avalleşmeye karşı direnç sağlanmış olur.Su eksikliği ve kabuk bağlama yüzünden meydana gelen kazalarda ondule saçtan yapılan borunun ezilmediği görülür.
3-1-3 Kazanın verimi
Bir kazanın verimi aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
Vu=(A u 7900) / (BHu)
Vu: Yakıtın yanmasından sonra yanmamış ‘C’ gibi maddelerin kaybı
A: Saatte yakılan yakıttan arta kalan bakiye (curuf+kül)
u: Yanmayan curuf miktarı
B: Saatlik yakıt miktarı
Hu: Isı değeri
3-1-4 Kazanlarda buhar saflığı
Buhar saflığı dendiğinde kazan suyunun içerisinde bulunan safsızlıkların üretilen buharda yer almaması anlaşılmalıdır.Kazan suyu içerisinde yer alabilecek bu safsızlıklar su damlacıkları ile birlikte çözünmüş halde veya katı partiküller halinde buhar fazına taşınabilir.
Buhar safsızlıkları genellikle ppm veya ppb olarak ifade edilir.Buhar saflığından söz edilirken buharda bulunan gazlar (CO2, NH3, SiO2) safsızlık kapsamı içerine girmezler.Buhar içerindeki gazlar ayrıca ölçülmelidir.
Buhar kalitesi üretilen buhar içerisinde bulunan nem miktarını ifade eder ve buhar safsızlığı ile karıştırılmamalıdır.Buhar kalitesinin %0 olması sistemde yalnızca sıvı olduğunu ,%100 olması ise hiç nem olmamasını ifade eder.Buhar saflığını engelleyen katı patiküller sistemde sıvılar tarafından taşındığından buhar kalitesinin ölçümü çok önemlidir.Ayrıca nem erozyon ve korozyona neden olduğundan başlı başına bir tehlikedir.
3-1-5 Kazanların bakımı ve temizliği
Kazanların bakımı senede bir kez yapılmakta,alev boruları
ise 3 ayda bir temizlenmektedir.
Kazan temizliğinde en yaygın malzeme çamaşır sodasıdır.Kazana konulan soda yaklaşık 8-10 gün bekletilir ve ardından yakılarak buharlaşması sağlanır.Su ile bir kez daha yıkanan kazanlarda buhar borularının temizliği ise ucunda iğneli tel olan çubuklarla yapılır.
3-2 TESİSTE BULUNAN KAZANLAR VE ÖZELLİKLERİ
Santralda bulunan 6 kazandan 3’ü kömür, 2’si ise fuel-oil ile çalışmaktadır. Babcock Wıllcock lisansı ile Gama A.Ş tarafından yapılan kazanlar su boruludur.
Tüm TAI geneline 55 milyon kcal/h ısı enerjisi ve 105 ton/h buhar gücü üretebilen bu kazanlar,ortalama %80 verimle çalışmaktadırlar.
Kazanlar hakkında tüm detaylı bilgiler aşağıdaki sıraya göre ekler bölümünde verilmiştir.
EK-10: FM 9/43 tip fuel-oil yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
EK-11: FM 103/79 tip fuel-oil yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
EK-12: H 3/16 tip kömür yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
EK-13: H 4/30 tip kömür yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
3-3 TESİSLERDE ISI TRANSFERİ
Isı santralı tarafından üretilen ısı,Tüm TAI geneline EK-14’de verilen akış şemasına uygun olarak dağıtılmaktadır.
Sıvı veya katı yakıtın yakılmasıyla oluşan ısı enerjisi borulardaki sıvılara iletilir.Burdan ana buhar kollektörüne gelen 1500C’deki doymuş buhar Eşanjörlere gelir.Eşanjörler sisteme diğer yoldan 700C’de gelen su ile doymuş buharın ısı transferini sağlayarak tesislerin ısıtılmasında kullanılacak suyun sıcaklığını 900C’ye yükseltir.
Isısının bir miktarını suya veren ve 1100C sıcaklığa düşen buhar ise önce dönüş kollektörüne ordanda su besleme tankına gelir.
Buharın bir miktarı ise sistemin akışı için gerekli olan basıncı ayarlamakla görevli genleşme tankında toplanır.
Su besleme tankına yeni su ancak su saflaştırcıdan geçtikten sonra ilave edilebilir.
Su besleme veya genleşme tankından gelen,su degazör tankında toplanır ve sistemde oksidasyona neden olabilecek oksijen gazından arındırılır.
Sistemde su ve buharın istenilen miktarlarda ve hızda akışını sağlamak için 110kw/h gücünde 6 adet kızgın su besleme pompası kullanılır.
Kazanlardan gelen buhar ile tesis ısıtmasında kullanılacak su arasında ısı transferini sağlayan eşanjörün resmi RESİM –1 ‘de verilmiştir.
4-MALİYET HESABI
ISI SANTRALİNDE KULLANILAN YAKITLARIN FİYAT VE VERİMİNE GÖRE MALİYET HESABI
KULLANILAN YAKITLAR
KÖMÜR
FUEL-OIL(NO 6)
YAKITIN ORTALAMA ALT ISIL DEĞERİ
3500 (kcal/kg)
10000 (kcal/kg)
YAKITIN KULLANILDIĞI KAZANIN VERİMİ
%76
%85
YAKITIN KDV'SİZ KG BAŞINA FİYATI
49.800 TL
201.841 TL
1000 KCAL'NİN MALİYETİ
18.722 TL
23.746 TL
MALİYET YÜZDESİ
26% Daha ucuz
26% Daha pahalı
NOT:
Maliyet hesabı yalnızca yakıt maliyetine göre çıkartılmıştır.
İşletme,bakım,işçilik ve diğer giderler dikkate alınmamıştır.
Adı :TAI (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii)(Turkısh Aerospace Industry)
Yeri :İstanbul yolu 30. Km Akıncı-ANKARA
Yerleşim Planı :Ek-1 de verilmiştir.
Organizasyon şeması :Ek-2 de verilmiştir.
1-1 KURULUŞUN TARİHÇESİ VE GENEL BİLGİLER
Türkiye’de hava platformlarının tasarımı, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI), 15 mayıs 1984 tarihinde kurulmuştur.
TAI’nin vizyonu; başta T.S.K. olmak üzare, öncelikle ülke ihtiyaçlarının karşılanması için uygun sahalarda yapacağı AR-GE çalışmaları ile teknoloji transferini özümseyerek özgün tasarımlar yapan, sürekli gelişme ile rekabeti karşılayan ve dünya pazarında yüksek kalitedeki ürünleri zamanında ve uygun fiyatlar ile üreten bir şirket olarak tanınmaktadır.
TAI’nin misyonu; zaman içinde ülke ihtiyaçlarının gerektireceği kabiliyetleri kazanarak nihai amacı olan tüm sistemleri, öncelikle ülke ihtiyaçlarının karşılanması ve dünya pazarı için geliştirmektedir.
Akıncı_Ankara’da, 160.000 metrekaresi kapalı olmak üzere toplam 2.300.000 metrekarelik bir alan üzerine kurulu modern bir döner ve sabit kanatlı uçak üretim tesisine sahip olan TAI, yüksek teknoloji ürünü makina ve teçhizatla donatılmış olup, parça imalatından uçak montajı, uçuş testleri ve teslimine kadar son derece geniş üretim kabiliyetlerine sahiptir.
TAI kalite sistemi dünyaca kabul görmüş NATO AQAP-110, ISO-9001, MIL-Q-9858A ve D6-82479 BQMS standartlarını karşılamaktadır.
TAI’nin mevcut deneyimi F-16 Savaşan Şahinler, CN-235 hafif nakliye uçakları, SF-260 eğitim uçakları, Cougar AS-532 helikopterlerinin ortak üretiminin yanısıra, kendi tasarımı olan insansız hava aracı, hedef uçağı ve zirai ilaçlama uçağı gibi ürün geliştirme programlarını kapsamaktadır. Şirket ayrıca Türk Silahlı Kuvvetleri Taarruz Helikopterleri ile Türk İnsansız Hava Aracı üretim programlarında ana yüklenicidir.
TAI’ nin ana faaliyet alanları arasında Türk Silahlı Kuvvetleri’ nin envanterinde bulunan sabit ve döner kanatlı hava platformlarının modernizasyon, modifikasyon, ve sistem entegrasyonu programları ile satış sonrası hizmetleri de bulunmaktadır.
Türk Hava Kuvvetleri F-16’ larının elektronik harp ve yapısal tadilatları, S-2E Tracker Deniz Karakol Uçakları’nın Yangın Söndürme Uçağı’na dönüştürülmesi, CN-235 platformlarının Deniz Kuvvetleri ve Sahil Güvenlik Komutanları’nın Deniz Karakol/Gözetleme görevleri için modifikasyonu, Cougar AS-532 helikopterlerinin modernizasyonu ile S-70 helikopterlerinin Dijital Kokpit mosifikasyonu bu alanda gündemde olan başlıca programlardır.
TAI, kuruluşundan bu yana, Hava Kuvvetleri Komutanlığı için Öncel I Projesi kapsamında (1987-1995) 152, Öncel II Projesi kapsamında (1995-1999) 80 ve Mısır Hava Kuvvetleri Komutanlığı için de (1993-1995) 46 adet F-16 imal ederek teslim etmiştir. İtalyan AGUSTA firması ile imzalanmış olan sözleşme kapsamında TAI, Türk Hava Kuvvetleri için (1991-1993) 34 adet SF-260D Başlangıç Eğitim Uçağıüretmiştir. İspanyol CASA firması ile imzalanmış olan sözleşme ile de TAI, Türk Hava Kuvvetleri’ ne (1991-1998) 50 adet CN-235 Hafif Nakliye Uçağı teslim etmiştir.
Ayrıca, Airbus Military Company’ e (AMC) tam üye olan TAI, Milli Sanayi Kuruluşu olarak Avrupa’nın önde gelen Aerospace (DASA), FLABEL, ve OGMA, havacılık firmalarıyla birlikte, Geleceğin Büyük Uçağı’ nın (A400M) geliştirme çalışmalrına devam etmektedir.
1-1-1 TAI’nin ortakları
Tusaş-Türk Uçak Sanayii A:Ş 49%
Lockheed Martin Of Turkey,Inc. 42%
Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı %1.9
General Elektric.Technical Services Co.Inc. 7%
Türk Hava Kurumu 0.1%
TÜRK 51% AMERİKAN49%
TAI
1-1-2 Tai’nin Gelişmesinde Önemli Tarihler
16 Temmuz 1970 Türk Hava Kuvvetleri’ni Geliştirme Vakfı kurulmuştur.
30 Ocak 1976 Tusaş-Türk Uçak SanayiiA:Ş’nin faaliyete geçmiştir.
09 Aralık 1983 Türkiye Cumhurriyeti ile ABD arasında 160 uçaklık Mutabakat Anlaşması imzalanmıştır.
15 Mayıs 1984 TAI-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A:Ş kurulmuştur.
01 Eylül 1984 TAI faaliyete geçmiştir.
30 Ekim 1984 Temel atma töreni gerçekleştirilmiştir.
130.000 Metrekareyi aşan kapalı alanda modern bir uçak sanayii tesisi kurulmuştur.
800 lojman, misafirhane, sağlık merkezi, ilköğretim okulu, kreş ve alışveriş merkezini kapsayan sosyal tesisler inşa edilmiştir.
Havacılık alanında 2200 kişi istihdam edilmiş ve eğitilmiştir.
Günümüzün en ileri ve yüksek teknoloji ürünü uçaklarının üretilmesi için gerekli kabiliyetler yaratılmıştır.
Kompozit tesisi 19845 1994’de üretime başlamıştır.
Zirai Mücadele uçağı, TAI’nin ilk özgün Türk tasarımı, pilotlu uçak projesidir.Çalışmalar 16 Şubat 1998 ‘de başlamıştır.
Airbus Gövde Panelleri (Kısım 18)sözleşme 11 Mayıs 1998’de yürülüğe girmiştir.
S-2E Yangın Söndürme Uçağı Tadilatı.TAI ile Marsh firması arasında 19 Ocak 1999 ‘da yürürlüğe giren sözleşme ile 1 prototip uçağın tadilatı gerçekleştirilmiştir.
Boeing-737 Wing Tip Assembly imalatı. Sözleşme 19 Şubat 1999 tarihinde yürülüğe girmiştir.
Sikorsky S-70A Helikopter.Tesellüm, hangar, ve Retrofit işlemleri yapılması.Sözleşme 28 Mayıs 1999 tarihinde imzalandı.
CN-235 Hafif Ulaştırma Uçağı İspanyol CASA firması ile ortak üretimi toplam 9 adet. Sözleşme 23 Temmuz !)99’da yürürlüğe girmiştir.
Kara ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları için 13 adet Atış Hedef Uçağı ve 2 adet Takip hedegf Uçağı için MSB:lığı ile 28 Aralık 1999 tarihinde sözleşme imzalanmıştır.
1-3 KURULUŞTA ÜRETİLEN BAZI ÜRÜNLER
1-3-1 ( F-16 Savaş Uçağı)
Teknik Özellikleri:
Boyutlar:
Kanat Açıklığı 9.144m (30 ft 0 in)
Kanat Açıklık Oranı 3
Uzunluk 15.07 (49 ft 5.2in)
Alanlar:
Kanat Alanı: 27.88 m2 (300 ft2)
Ağırlıklar:
Azami Kalkış Ağırlığı 19.204 kg (42300lb)
Boş Ağırlığı 8.750 kg (19.300 lb)
Muharebe ağırlığı 12.474 kg (27.500 lb)
Performans:
Planlanan Hızı 2 Ses Hızı (Mach 2+)
Planlanan Yük Faktörü 9 gr
Planlanan Hizmet Ömrü 9.000 saat
Güç ünitesi:
Model F110-GE 129
Azami Motor Takatı 29.500 lb
1-3-2 (CN-235 CASA Uçağı)
Teknik Özellikleri:
Boyutlar:
Kanat açıklığı 25.81 m
Arka Rampa Kapısı 3.04 m*2.35 m (9.97 ft*7.7 ft)
Arka Üst Kargo Kapısı 2.37 m*2.35 m (7.77 ft* 7.7 ft)
Uzunluk 21.40 m (70.20 ft)
Kabin Genişliği 2.70 m (8.856 ft)
Kabin Yüksekliği 1.90 m (6.166 ft)
Kabin Uzunluğu 9.65 m (32.65)
Kanat Açıklık Oranı 11.27
Alanlar:
Kanat Alanı 60 m2 (645.6 ft2)
Ağırlıklar: Taktik Lojistik
Azami Kalkış Ağırlığı 14.400 kg 16.500 kg
Azami İniş Ağırlığı 14.200 kg 15.500 kg
Azami Yakıt ile Boş Ağırlığı 13.600 kg 14.800 kg
Azami Taşıyabileceği Ağırlık 4.800 kg 6.000 kg
Performans :
Azami seyir Hızı 452 km / h (224 kts)
Kalkış Mesafesi 860 m (2.820 ft)
İniş Mesafesi 645 m (2.115 ft)
Servis Tavanı (2 motor ile) 7.560 m (24.800 ft)
Servis Tavanı (1 motor ile) 3.535 m (11.600 ft)
1-3-3 (AS-235 COUGAR Helikopteri)
Teknik Özellikleri:
Boyutlar:
Toplam Uzunluk (Rotor Dönerken) 18.70 m (61.35 ft)
Gövde Uzunluğu (Kuyruk-Rotoru Dahil) 16.29 m (53.44 ft)
Yükseklik 4.92 m (16.14 ft)
Genişlik (Paller Kanatlanmış Olarak) 3.79 m (12.43 ft)
Ana Rotor Çapı 15.60 m (51.18 ft)
Kuyruk Rotoru Çapı 3.05 m (10 ft)
Ağırlıklar:
Azami Ağırlık (Normal) 9.000 kg (19.840 lb)
Azami Ağırlık (Harici Yükle Birlikte) 9.350 kg (20.615 lb)
Boş Ağırlık 4.800 kg (9.876 lb)
Kapasite:
2 Turboşaft Motor (Turbomeca Maakila 1A1)
Motor Başına Azami Güç 1.877 bg (1.877shp)
Kalkışta Azami güç 1.919 bg (1.819 shp)
Azami Toplam Ağırlıkta Performans:
Azami Hız (Yapısal Hız Sınırı) 278 km/s (150 kts)
Deniz Sevisinde Seyir Sınırı 258 km/s (139 kts)
Deniz Sevisinde Tırmanma Hızı 7.2 m/s (1.417 ft/min)
Servis Tavanı 3.450 m (11.319 ft)
Havada Tutunma Tavanı (Yer Etkisi İçinde) 1.650 m (5.413 ft)
Standart Yakıt Depolarıyla
Deniz seviyesinde Menzili 800 km (432 nm)
1-4 TAI’DE HİJYEN VE GÜVENLİK
TAI’nin güvenlik bölümü, iki ayrı birimden oluşur. Bu Bölümlerden ilki, genel güvenlik bölümüdür. Bu bölüm fabrikanın sınırladığı alanlar dahilinde iç ve dış asayişten sorumludur. Diğer bölümler ise fabrika içindeki iş kazalarını önlemek yada müdahelede bulunmak amacıyla kurulan Hijyen ve İş Güvenliği depatmanıdır. Hijyen ve İş Güvenliği esas olarak işçinin korunmasını amaçlar.
Bunu sağlamak için fabrikanın her bölümünün şefleri ile koordinasyon kurarak, gerekli denetimleri sağlar. Ayrıca atelyelerin arasında bulunan ilk yardım kliniği tüm vardiyelerde sürekli hizmet verir. Fabrika içerisinde yine fabrika araçları ve çalışanların güvenliği için yer çizgileri, operatörler için göz, kulak, ve ellerin korunmasının şart olduğu yazılı olarak kendilerine bildirilir.
Fabrikanın bazı bölümleri, özellikle uçağın son montaj hattı ve uçuş hattı hijyen açısından çok önemlidir.Bu bölgelerin temizliği uçağın havada kalması için çok önemli bir faktördür. Montaj sırasında unutulan bir kalem, bir çivi, vida, yerinden çıkan bir parça ya da unutulan en küçük bir şey, uçağın çıkacağı yüksek hız ve ivmelerde bir bıçak etkisi gösterir.
1-4-1 FOD (Yabancı Madde Hasarı)
Uçağın montajı sırasında içinde unutulan parçaların tümüne FOD (Foreign object Damage) Yabancı Madde Hasarı denmektedir.Bunlar:
1.Metal Maddeler: Uçak ve Motor Donanımı (somunlar, civatalar, kelepçeler, rondelalar, teller, vb..) takımlar( anahtarlar, tornavidalar, penseler, deney donanımı vb..) ve imalaat artıkları ve döküntülerini de içeren çeşitli metaal maddeler (kulaklıklar, yer kabloları, emniyet pimleri, çivilar, perçin başları, makinadan çıkan talaşlar, vb…)
2.Taşlar: İnce çakıl, kaya kum gibi doğal taşlar; beton, katran gibi insan yapısı sert maddeler.
3.Çeşitli Maddeler: Tahta parçaları; elektronikaksama ait parçalar (dirençler, kondansatörler, diyotlar, lehim vb…); koruyucu tapalar, lastik, bez, kağıt, sigara izmariti, çeşitli kalemler vb…
Fod Yönünden Duyarlı Alan:Uçağın ya da destek teçhizatının, yabancı madde hasarına uğraması olasılığının yüksek olduğu, ya da yabancı madde döküntüleri içerdiği kanıtlanmış kısımları. (Örneğin, temizliği ya da muayenesi zor olan alanlar ya da motor girişinin civarı gibi alanlar)
1-4-2 TAI’de FOD önleme uygulaması
TFP EKİP LİDERİ: TFP toplantı gündemini hazırlar ve dağıtır.TFP ekibini her ay bir defa ya da ekip üyelerinden herhangi birinin gerekçeli isteğini toplar. TFPCP gereklerini uyarınca Ekibi yönetir.
TFP EKİBİ: Mevcut ve Potansiyel FOD konularını görüşür ve karar alır.FOD önleme çalışmalarının ilgili tüm departmanları ve görev alanına giran personeli kapsamasını sağlar. Her birimin, FOD önleme konusunda o günkü koşullara uygun bir yöntemi olmasını sağlar. Tüm TAI Departmanlarını her türlü denetime hazır olmaları konusunda yönlendirir. FOD, Denetim Koordinatörünü atar ve FOD Fabrika Denetim Ekibi üyeleriyle denetim programını onaylar.
FOD Denetim Koordinatörü: Rastgele yapılaan FOD denetimlerinin yürütülmesini koordine eder.Tüm FOD olaylaarı ve alınacak düzeltici işlemler konusunda aylık raporlar hazırlar, TFP ekibi ile ilgili yönetime gönderir.
KT İşlemleri (Kalite Bilgi İşlem Merkezi) : FOD olayları ile ilgili, istatiki bilgiyi de içeren, aylık raporlar hazırlar ve dağıtır.
İlgili Tüm Departman Başkanları: İlgili tüm alanlarda TFPCP uyarınca FOD önleme ve kontrol izlemesini sürdürür. Gerekli düzeltici işlemlerinin uygulanmasını sağlar.
Tüm İş Görenler: TFPCP ilke ve usullerine uyar. Aykırı durumları ilk amirine bildirir.
TFP Ekibi: Yeterlilik ve Uygunluk sağlamak için YFPCP ‘yi yıllık olarak değerlendirilir.Gerekli düzeltmeleri yapar. Uygulanmadan önce Yönetim Müdürlüğünün onayını alır.
TAI’de 20 Günlük MM200 ISI ve İŞ MAKİNALARI Staj programım aşağıdaki tabloda gösterilen bölümlerde geçmiştir.
Kuruluş tarafından bana verilen program Ek-5’de verilmiştir.
KONU EĞİTİM
SAATİ
BRİFİNG 8
HİJYEN VE GÜVENLİK 4
F-16 TANITIM 2
CN-235 TANITIM 2
AS-235 TANITIM 2
(FOD) YABANCI MADDE HASARI 2
MALZEME VE ÜRETİM PLANLAMA 4
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ 4
İMALAT MÜHENDİSLİĞİ 4
TEDARİK 2
ALT SÖZLEŞME YÖNETİMİ 2
TASARIM VE GELİŞTİRME 4
TESİSLER 4
TAKIM PARÇA İMALATI 4
BİLGİSAYAR 2
PAZARLAMA VE SATIŞ 2
İMALAT MÜHENDİSLİĞİ 4
KALİBRASYON 1
KONFİGÜRASYON KONTROL VE MÜH.HİZMETLERİ 2
MONTAJ VE UÇUŞ HATTI İŞLEMLERİ 4
KOMPOZİT İMALATI 34
ISI SANTRALI 64
2-TAI KOMPOZİT VE METAL YAPIŞTIRMA (CAMB) TESİSİ
Havacılık ve Uzay Sanayi alanında dünya pazarında rekabet edebilme
yeteneğine sahip olmayı amaçlayan TAI için, kompozit ve metal yapıştırma teknolojisine sahip olmak son derece önemli idi.TAI’nin hafif nakliye uçağı üretmesini amaçlayan proje ile birlikte CAMB tesisi kurulması da gündeme gelmiştir.TAI CAMB tesisi kurmaya karar vermekle, havacılık ve uzay sanayiindeki teknolojik alt yapı, kapasite ve yeteneğini de önemli ölçüde geliştirecek bir adım atmış oluyordu.
TAI CAMB tesisinin tasarımı esnasında, yerleşim planı, ekipmanlar ve iş akışı seçilirken şirketin ileride alabileceği yeni projeler ile kompozit ve metal yapıştırma alanında dünyadaki en son teknolojik gelişmeler ve büyük boyutlu uçak parçaları yapabilme ihtimalleri de göz önünde bulunduruldu.
2-1 TESİSİN YERLEŞİM PLANI ve İŞLEM MERKEZLERİ
Ek-6’da gösterilen TAI CAMB tesisi 9450 m2’lik bir kapalı alanı kapsamaktadır. Bununla berabar, şu anda bu alanın 7000 m2’ lik kısmı parça imalatında kullanılmaktadır. TAI yeni ve değişik projelerde yer aldıkça CAMB Tesisi de genişletilebilecektir. CAMB Tesisinin Fabrika içerisindeki yeri seçilirken, Tesisin aynı zamanda, gerektiği taktirde yeni tesisiler eklemek sureti ile genişleyebilme olanağı da göz önünde bulundurulmuştur.
Tesisteki belli belli başlı alanlar şunlardır
2-1-1 Kimyasal temizleme ve yüzey hazırlama alanı
Metal yapıştırma öncesi vazgeçilmez koşul olan metal yüzeylerin temizlenip yapıştırma işlemine hazırladığı, bir dizi kimyasal banyoların bulunduğu bu hat, 46 m uzunlukta, 18 m genişlikte ve 10 m yükseklikte kapalı bir alan içerisindedir.
Bu kimyasal temizleme hattında, Fosforik Asit Anodize ve F.P.L.Etch (aşındırma)proseslerinden, projelere bağlı olarak gerekli alanı kullanmaktadır. Bu hatta solvent buharı ile yağ giderme, temizleme ve aodizing işlemlerinin yapıldığı bir dizi tank ve fırınlar mevcuttur. Kimyasal tankların ebedı 6 ve 9 m boy, 3 m derinlik ve 1 m genişlikte olup, gerektiğinde tankların boyu 12 m ‘ye çıkartılabilecektir.
Kimyasal temizleme ve yüğzey hazırlama işlemleri sonrası alüminyum parçalara priming işleminin uygulandığı bir alanda yukrda sıraladığım alanın yanında mevvuttur.
2-1-2 Temiz oda
Kompozit parçaların üretiminde kullanılan pregpeg ve adhesivler ile primer uygulanmış metaller cure edilmeden (pişirilmeden) önce sıcaklık, nem ve toz miktarı kontrollü ortamlarda bulundurulmak zorundadırlar.Parça imalatında önemli bir aşama olan lay-up (yayma) işlemlerinin gerçekleştirildiği TAI CAMB Tesisindeki Temiz Oda, bu konuda dünyada en yaygın standart olan FED:SPEC 209’da belirtilen CLASS 100.000 sınıfında olacak şekilde inşa edilmiştir. Sıcaklık 21+/-3 deg. C. Nisbi Nem %45 +/-10 ve toz büyüklüğü de maximum 10 mikron olan Temiz Oda’nın boyu 38 m, genişliği 30m ve yüksekliği 4m’dir.
2-1-3 Pişirme alanı
Temiz Odalarda hazırlanan kompozit ve metal bonding parçalar daha sonra pişirilmek (curing)amacı ile bu alana getirilirler.Azot Sistemi, basınçlı Hava Sistemi, Trafo ve Soğutma Sistemlerinden oluşan yardımcı üniteleri ile birlikte bir otoklav ve fırının (cure oven) bulunduğu bu alan tesis binasının hemen güneyinde, binanın dışında bulunmaktadır. Bu bölümde belli bir alan, gerektiğinde satın alınabilecek ikinci bir otoklav için ayrılmıştır.
2-1-4 Kalıptan çıkarma alanı
30 m.uzunluk ve 30 m. genişlikteki bu alan, otoklav ve /veya fırına gidecek parçaların curing öncesi hazırlık işlemlerinin yapıldığı ve curing sonrası kalıptan çıkarma işlemlerinin uygulandığı bir alan olup, gerekli tüm yardımcı el aletleri ile donatılmıştır. Ayrıca Temiz Odaya lay-up öncesi gönderilecek kalıplara ‘mold reasing agent’ uygulama işlemide bu alanda gerçekleştirilmektedir.
2-1-5 Kenar işleme ve delme alanı
Kalıplarında çıkartılmış kompozit ve metal bonding parçaların kesin boyutlarına getirilmesi amacı ile yapılan kenar işleme ve delme işlemlerinin uygulandığı bu alan 30 m boyunda ve 14 m genişliğindedir. Bu alan aşındırıcılı Su Jeti (Abrasive Waterjel), çeşitli testere, matkap gibi tezgahlar mevcuttur.
2-1-5 Muayene Alanı
Kalite Kontrol Bölümünce kullanılan yaklaşık 250 m2lik bu alanda, üretimi tamamlanmış kompozit ve metal bonding parçaların tahribatlı ve tahribatsız işlemleri gerçekleştirilmektedir.
2-1-6 Montaj alanı
Üretimlerini tamamlamış detay parçaların montaj işlemleri, 34 m uzunluk ve 20 m genişliğe sahip bu alanda gerçekleştirilmektedir.Montaj işlemlerinde kullanılan değişik kesme ve delme takımlarının da bulunduğu bu alanda ayrıca 5 ton’luk bir tavan vincide mevcuttur.
2-1-7 Balpeteği işleme alanı
18 m boyunda ve 18 m genişliğinde bu alanda, kompozit ve metal bonding parçaların üretimimde kullanılacak metalik ve non-metalik balpeteklerinin ilk kesim, kenar ve yüzeylerinin bitirme işlemleri gerçekleştirilmektedir.
2-1-8 Balpeteği temizleme alanı
Kesim işlemleri tamamlanmış non-metalik balpeteklerinin lay-up işlemi öncesi temizleme işlemleri bu alanda gerçekleştirilir. Balpeteklerinin temizlenmesinde kullanılacak havanın filtre edilmesi amacı ile gerekli donanımlarda bu alanda mevcuttur.
2-1-9 Yardımcı alanlar
Tesiste parça, T.A.M. ve hammaddeleri muhafaza etmek amacıyla Tesisin çeşitli işlemlerini yerine getirecek alanlar bulunmaktadır.
2-2 TESİSİN TEMEL EKİPMAN VE MAKİNALARI
CAMB Tesisinde bulunan makina ve ekipmanlar, yardımcı tesisatlar ile bunların teknik özelliklerine göre iki grupta incelebilir.
1) Ana Makina ve ekipmanlar
2) Yardımcı Makina ve ekipmanlar
2-2-1 Ana Makina ve Ekipmanlar
TANIM/İMALATÇI FİRMA ADET BOYUTLAR/SPESİFİKASYONLAR
• AUTOCLAVE
Thermal Equıpment Corp.
ABD
1
Çap 3.6 m x Boy 14 m
17 atü (250 psi), 400+/-2 deg.C
Isıtma-Soğutma hızı: 1-5.5 deg.C/dak.
Bilgisayar Kontrollü, hava ve azot gazı ile şarj edilebilir, vakum sistemli, elektrik ısıtmalı
• CURE OVEN
Sistem Teknik A.Ş
TÜRKİYE
1
Boy 12 m x Gen.4 m x Yük 2.5 m
375+/-3 deg.C, Isıtma-Soğutma Hızı:
1-5 dig.C/dak., elektrik Isıtmalı,
Vakum Sistemli, indikatör ve kayıt Cihazlı
• CNC PLY CUTTING
MACHINE
Investronıca
ISPANYA
1
Boy 7.2 m x Gen. 1.8 m
CNC Kontrollü, Köprülü TİP, Nesting-Digitizing Ekipmanlı, grafik özellikli Vakum Tablalı
• ABRASIVE WATER-JET CUTTING MACHINE
Flow
ALMANYA
1
Boy 4.4 m x Gen.2.7 m Yük.1.0 m
Elle Kumandalı Su ve Aşındırıcı ile
Kesme ekipmanlı, Basınç 3700 bar, Su akış Debisi 6.8 lt/dak.
• AUTOMATED ULTRASONIC
SQUIRTER SYSTEM
Tecal
İSPANYA
1
Boy 12 m x Gen. 3.5 m x Yük. 1.3 m
500 mm/san. Tarama Hızlı, 4 Eksende
Bilgisayar kontrollü
• CORE MILLING MACHINE
Altınkaya
TÜRKİYE
1
Boy 3.5 m x Gen. 1.5 m x Yük. 4 m
4 Eksende Dijital Okumalı, Köprülü Tip,
Döner Vakum Tablaalı, Pnömatik İş Kafalı
2-2-2 Yardımcı makina ve ekipmanlar
TANIM ADET
Şerit Testere 4
Matkap Tezgahı 3
Zımpara Tezgahı, Kayışlı, Diskli 3
İkili Bileme Taşlama Tezgahı 4
Perçin Tezgahı 1
Isı ile Yapıştırma Tezgahı 1
Paraplast Ergitme Ekipmanı 1
Soğutma ve Derin Dondurma Ekipmanı 2
Plastik Presi 1
CO2 Temizleme ekipmanı 1
Fırın 1
Sıcak Sulu Sızıntı Test Tankı 1
Çeşitli Ölçme ve Test Ekipmanları --
Çeşitli Transfer ve Test Ekipmanları --
Çeşitli Atelye Masa, Raf ve İş tablaları --
Birleştirme Tamir Konsolü 2
Taşınabilir Vakum Pompası 6
Termokupl Kaynak ve Kontrol Cihazı 2
Çeşitli Yardımcı Transfer Pompaları --
Boya Karıştırıcı 1
2-3 TESİSİN YARDIMCI TESİSAT VE SİSTEMLERİ
Elektrik (380 V/220 V, 3 Faz, 50 Hz.)
Basınçlı Hava (7 Kg/cm2)
Vakum Sistemi (500 mmHg)
Su (54.5 – 5 bar)
Sıcak Su
Deinnize Su (İletkenlik: 3-7 mikron)
Buhar (189 deg.C, 12-14 atm.)
Azot ve Hava Sistemleri
Endüstriyel Atık Ön Arıtma Tesisi için Transfer Donanımı
Yangın Önleme
2-4 TESİS ORGANİZASYONU VE ÇALIŞANLARI
TAI CAMB Tesisi Takım ve Parça İmalat Müdürlüğü’ne bağlı bir şefliktir.(Superintendent).Kompozit ve Metal Bonding parçaların imalatından sorumlu iki ayrı Genel Formen bu şefliğe bağlıdır.
CAMB Bölümünün şu anki teknik kadrosunun tamamı Taı kökenli olup İspanya’da CASA Tesislerinde Kompozit ve Metal Bonding parça imalatı ile gerekli ekipman ve sistemin kullanımı konusunda sınıf içi ve işbaşı eğitimine tutulmuşlardır.
2-5 TESİSE DESTEK SAĞLAYAN DİĞER BÖLÜMLER
TAI, Takım-Aparat-Mastar (TAM/Tooling)Bölümü TAI’de halen yürütülmekte olan projelerde gerek tasarım gerekse de imalat bazında başarılı çalışmalarını yürütmektedir.Bu amaca yönelik en son gelişmeler TAI’de mevcuttur.
Kompozit teknolojisinin TAI’ ye girmesi ile birlikte T.A.M Bölümü de gerekli çaloşmalrını yapmış ve bazı elemanlar kompozit kalıpların üretimi amacıyla İspanya’da eğitim görmüşlerdir.Bu ekip, önceki tecrübeleri ile yeni edindikleri bilgileri TAAI’de Kompozit kalıp tasarım ve imalatında değerlendirmektedirler.
CAMB Tesisi yerleşim planı hazırlanırken, Aaraştırma ve Geliştirme Çalışmalarının ne denli önemli olduğunun bilinci ile tesiste ayrı bir alan, TAI Araştırma ve Geliştirme bölümünün faaliyetlerine ayrılmıştır.
Ayrıca TAI’de mevcut Nümerik Kontrollü ve Konvansiyonel Talaşlı İmalat, saç şekillendirme, Boya ve Montaj Atelyeleri gibi imalat birimlerinin yanısıra Üretim Planlama ve Kontrol ile Kalite Kontrol Bölümlerinin bilgi ve deneyimleri de CAMB Bölümünün faaliyetlerine çok önemli destek sağlamaktadır.
3 - ISI SANTRALI
MM200 ISI ve İŞ MAKİNALARI STAJ’ımın bir kısmını gerçekleştirdiğim Isı Santralinde 6 adet buhar kazanı bulunmaktadır.
Tüm TAI Tesislerinin ısı ihtiyacını karşılayan santralde 20 kişi çalışmaktadır.
160.000 kapalı alana sahip fabrika ve sosyal tesislerin ısı enerjisi ihtiyacı ile ilgili bilgiler:
EK-7:Üretim binalarında ısı ihtiyacı
EK-8:Üretim harici binalarda ısı ihtiyacı
EK-9:Tüm TAI genelinde yaz-kış ısı ihtiyacı dağılımı olarak verilmiştir.
3-1 BUHAR KAZANLARI
Gelişen teknoloji beraberinde endüstriyel rekabetide getirmiştir.Isıtma sistemlerinde yakıt olarak katı,sıvı veya gaz yakıtlar kullanılabilmektedir.
Bu yakıtlar üretilmesi gereken ısı enerjisi miktarına,rekabet ortamına ve maliyet hesabına göre şeçilmekte,buhar kazanları ise kullanılan yakıtın cinsine göre değişmektedir.
Kazanlar temel görev olarak buhar üretiminde kullanılmakta ve dolayısıyla üretilen buharın diğer birimlere borularla iletilmesi ile ısınmayı sağlamaktadırlar.
Günümüzde kazanlarda bağlantı sistemleri otomatik olarak çalışmaktadır.Suyu otomatik olarak alır ve boşaltır.Yakıt gelmediğinde veya su seviyesi düştüğünde arızaya geçer ve çalışmaz.Buhar seviyesi aşırı yükseldiğinde otomatik olarak durur.
3-1-1 Buhar kazanlarının çalışması
Isı enerjisini elde etmek için kullanılacak olan yakıt önce ön ısıtıcıya gelir.Yakıt ön ısıtıcıdan geçişinin ardından brülörler yardımıyla alev hücresine geçer.Brülörlerden çıkan alev tek şerit halinde değil bir sistemle dağınık olarak alev hücresine girer.Gözlem deliklerinin yardımıyla bunun kontrolü yapılabilir.
Alev normal olarak püskürtülmüyorsa basınç ayarı kontrol
edilmelidir.Yakıt provoze yaparak yanar.Burdan çıkış yaparak bacaya gider.
Alev hücresinin yerini bazı kazanlarda buhar boruları almıştır.Bu yolla buharın giriş ve çıkışı bu borularla sağlanır.Bir miktar buhar boruya girerken bir miktar buhar çıkar.
Brülörlere gelecek olan yakıt bir yakıt tankında depo edilmektedir.
Göstergeler yardımıyla kazanın içinde varolan yakıt miktarı görülebilir.
Yakıt tankının içinde serpantin dolaşır.Serpantin depolanan yakıtı belli oranda ısıtarak sistemde akışını kolaylaştırır.
Yakıt Eşanjöründe de buhar serpantini kullanılmaktadır.Yakıt pompası ise gerekli olan basıncı sağlayarak bu akışı sağlar.
Besleme pompası su ihtiyacını karşılar.Kazanın otomatiğe geçmesini sağlayan parça prostattır.Su göstergelerinde su seviyesi,Mono-metrelerde ise basınç ayarı gözlemlenip,gerekli ayarlar yapılabilmektedir.
Buhar,kollektörlerden vanalarla diğer bölümlere gönderilir.
Kazanlarda yoğunlaşan buhar borulardan geçerek depoya gider.Oradanda su deposuna iletilir ve bu sayede su sarfiyatı azaltılmış olur.
3-1-2 Kazan çeşitleri
Yarı silindirik kazan
Bu kazanlar genellikle buhar için 160 metekarelik,10 atü buhar basıncında ve 1,2.106 ile 1,7.106 kcal/h civarında ısı enerjisi üretebilirler.
Verimleri silindirik kazanlara göre daha düşük olmasına karşın
Oldukça kullanışlı kazanlardır.
Ocak hacmi oldukça büyük yapılabilir.Konstrüksyonunun iyi
yapılması durumunda ocak gazları tam yanma yapmama sonucunda baca çıkış gazlarında karbonmonoksit miktarını arttırır.
Yanma sonucu yüksek sıcaklığa sahip gazlar yükselerek ikinci çekime
girerler.Burada gaz ısısı radyasyon ve konveksiyon ilesu tarafına geçerek buharlaşma veya sıcak su üretimini sağlamış olur.Gaz ısısını ikinci veya üçüncü çekme borularından geçerek suya verir ve açık havaya çıkmak üzere bacaya gider.
Silindirik kazanlar
İçten yanmalı kazanlardır.Yakıt doğrudan kazanın içinde ve yanma hücresi olan düz veya ondule şekilli külhanlar içinde yanar.
30 atü’ye kadar olan düşük kapasiteli buhar üretimi için imal edilen bu kazanlar maksimum yükte 27ton/h ile 22ton/h arasında işletme yükünde buhar üretebilmektedirler.
Seri kazanlardır ve işletmecilik yönünden bakıldığında oldukça ekonomiktirler.Verimleri %92’ye ulaşmaktadır.
Kazanda sıvı veya katı yakıtın yanabilmesi için ocak kısmı bulunmaktadır.Ocak,kazanda üretilen buhar basıncının miktarına göre düz borulu veya ondule tipli olabilir.
Ocakta yanan yakıttan üretilen sıcak gazlar,arka duman bölmesinde yön değiştirerek ikinci çekim borusuna girer ve hesaplanan baca sıcaklığına kadar soğuyarak kazanı terk eder.
Ocak borusu ondule saçtan yapıldığında hem uzunlamasına mükemmel bir esneklik hemde ezilme ve avalleşmeye karşı direnç sağlanmış olur.Su eksikliği ve kabuk bağlama yüzünden meydana gelen kazalarda ondule saçtan yapılan borunun ezilmediği görülür.
3-1-3 Kazanın verimi
Bir kazanın verimi aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
Vu=(A u 7900) / (BHu)
Vu: Yakıtın yanmasından sonra yanmamış ‘C’ gibi maddelerin kaybı
A: Saatte yakılan yakıttan arta kalan bakiye (curuf+kül)
u: Yanmayan curuf miktarı
B: Saatlik yakıt miktarı
Hu: Isı değeri
3-1-4 Kazanlarda buhar saflığı
Buhar saflığı dendiğinde kazan suyunun içerisinde bulunan safsızlıkların üretilen buharda yer almaması anlaşılmalıdır.Kazan suyu içerisinde yer alabilecek bu safsızlıklar su damlacıkları ile birlikte çözünmüş halde veya katı partiküller halinde buhar fazına taşınabilir.
Buhar safsızlıkları genellikle ppm veya ppb olarak ifade edilir.Buhar saflığından söz edilirken buharda bulunan gazlar (CO2, NH3, SiO2) safsızlık kapsamı içerine girmezler.Buhar içerindeki gazlar ayrıca ölçülmelidir.
Buhar kalitesi üretilen buhar içerisinde bulunan nem miktarını ifade eder ve buhar safsızlığı ile karıştırılmamalıdır.Buhar kalitesinin %0 olması sistemde yalnızca sıvı olduğunu ,%100 olması ise hiç nem olmamasını ifade eder.Buhar saflığını engelleyen katı patiküller sistemde sıvılar tarafından taşındığından buhar kalitesinin ölçümü çok önemlidir.Ayrıca nem erozyon ve korozyona neden olduğundan başlı başına bir tehlikedir.
3-1-5 Kazanların bakımı ve temizliği
Kazanların bakımı senede bir kez yapılmakta,alev boruları
ise 3 ayda bir temizlenmektedir.
Kazan temizliğinde en yaygın malzeme çamaşır sodasıdır.Kazana konulan soda yaklaşık 8-10 gün bekletilir ve ardından yakılarak buharlaşması sağlanır.Su ile bir kez daha yıkanan kazanlarda buhar borularının temizliği ise ucunda iğneli tel olan çubuklarla yapılır.
3-2 TESİSTE BULUNAN KAZANLAR VE ÖZELLİKLERİ
Santralda bulunan 6 kazandan 3’ü kömür, 2’si ise fuel-oil ile çalışmaktadır. Babcock Wıllcock lisansı ile Gama A.Ş tarafından yapılan kazanlar su boruludur.
Tüm TAI geneline 55 milyon kcal/h ısı enerjisi ve 105 ton/h buhar gücü üretebilen bu kazanlar,ortalama %80 verimle çalışmaktadırlar.
Kazanlar hakkında tüm detaylı bilgiler aşağıdaki sıraya göre ekler bölümünde verilmiştir.
EK-10: FM 9/43 tip fuel-oil yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
EK-11: FM 103/79 tip fuel-oil yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
EK-12: H 3/16 tip kömür yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
EK-13: H 4/30 tip kömür yakıt tipli kazan hakkında bilgiler
3-3 TESİSLERDE ISI TRANSFERİ
Isı santralı tarafından üretilen ısı,Tüm TAI geneline EK-14’de verilen akış şemasına uygun olarak dağıtılmaktadır.
Sıvı veya katı yakıtın yakılmasıyla oluşan ısı enerjisi borulardaki sıvılara iletilir.Burdan ana buhar kollektörüne gelen 1500C’deki doymuş buhar Eşanjörlere gelir.Eşanjörler sisteme diğer yoldan 700C’de gelen su ile doymuş buharın ısı transferini sağlayarak tesislerin ısıtılmasında kullanılacak suyun sıcaklığını 900C’ye yükseltir.
Isısının bir miktarını suya veren ve 1100C sıcaklığa düşen buhar ise önce dönüş kollektörüne ordanda su besleme tankına gelir.
Buharın bir miktarı ise sistemin akışı için gerekli olan basıncı ayarlamakla görevli genleşme tankında toplanır.
Su besleme tankına yeni su ancak su saflaştırcıdan geçtikten sonra ilave edilebilir.
Su besleme veya genleşme tankından gelen,su degazör tankında toplanır ve sistemde oksidasyona neden olabilecek oksijen gazından arındırılır.
Sistemde su ve buharın istenilen miktarlarda ve hızda akışını sağlamak için 110kw/h gücünde 6 adet kızgın su besleme pompası kullanılır.
Kazanlardan gelen buhar ile tesis ısıtmasında kullanılacak su arasında ısı transferini sağlayan eşanjörün resmi RESİM –1 ‘de verilmiştir.
4-MALİYET HESABI
ISI SANTRALİNDE KULLANILAN YAKITLARIN FİYAT VE VERİMİNE GÖRE MALİYET HESABI
KULLANILAN YAKITLAR
KÖMÜR
FUEL-OIL(NO 6)
YAKITIN ORTALAMA ALT ISIL DEĞERİ
3500 (kcal/kg)
10000 (kcal/kg)
YAKITIN KULLANILDIĞI KAZANIN VERİMİ
%76
%85
YAKITIN KDV'SİZ KG BAŞINA FİYATI
49.800 TL
201.841 TL
1000 KCAL'NİN MALİYETİ
18.722 TL
23.746 TL
MALİYET YÜZDESİ
26% Daha ucuz
26% Daha pahalı
NOT:
Maliyet hesabı yalnızca yakıt maliyetine göre çıkartılmıştır.
İşletme,bakım,işçilik ve diğer giderler dikkate alınmamıştır.
